Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.Roślinalecznicza,materiamedycznaipokrewnepojęciapodstawowe
10
makopeach(ibid.).Byłotakdlatego,żemydło,potażitp.
wyrabianostosunkowoprostymimetodami,awrecep-
ciebyłyskładnikamikolejnychlekówzłożonychlubpod-
łożamiwlekach(mydło).
Przymiotnikiłac.simplicia,praeparata,composita
wjęzykufarmacjiusamodzielniłysięifunkcjonująjako
nazwyklasśrodkówleczniczych.Powstałtakjednocześ-
nienajprostszypodziałśrodkówleczniczych,nadrzędny
lubprzynajmniejniezależnyoddzieleniaichpodwzglę-
demfarmakologicznym(por.rozdz.20.2),któregocelbył
conajmniejporządkującyidydaktyczny,aoddawałistotę
czynności,jakiewykonywałaptekarz.Conależałodojego
obowiązków?Popierwszepozyskiwał(zbierał,hodował
lubskupował)surowcelecznicze(simplicia)iweryfikował
ichtożsamośćijakość.Podrugie,sporządzałprzetwory
zsurowcówleczniczych(praeparata),czylipreparował
je(np.uzyskującwyciąg).Zarównopewnesimplicia,jak
ipewnepraeparatamogłystanowićodrazulek,alboteż
aptekarzkomponowałlekzłożonyztakichskładników.
Wkażdymztychprzypadkówpostępowałwedługrecepty
lekarzalubprzepisuwdzielefarmaceutycznym.Prepa-
ratembyłrównieżczasemproduktwydobytyzsurowca
roślinnegosztucznymizabiegaminależącymidoprepa-
ratorykigalenowej,np.korzeńjalapy,wktóregodrew-
nierezydujeżywicajalapowa,preparowanodlajej
uzyskania(wtymprzypadkuznaczyłoto,żesporządzano
wyciągżywicznyzkorzeniigosuszono).Samokrojenie,
ucieranie,przesiewanie,sączenieiinnemechaniczneza-
biegirozdrabniająceluboczyszczającesurowiecroślinny,
prowadzonenazimnozwykleniebyłyzaliczanedoprepa-
rowania.Preparatemniejestteżnp.żywicauzyskanapo
nacięciugałęzi-raczejjestproduktemroślinnegopocho-
dzeniaitakąterminologięspotkamyczasemwfarmacji
anglosaskiej(plantproduct).
Lekioconajmniej2składnikachleczniczychto
composita.Zaznaczyćnależy,żerozpuszczalnik,np.
spirytusużytydosporządzeniawyciąguniebyłliczony
jakoskładnikleczniczy,takwięcnp.nalewka(tinctura)
zkorzeniakozłkachoćformalniepowstałazdwóchsu-
rowców(korzeniakozłkaispirytusuwinnego)jestle-
kiemjednoskładnikowym28.Dwaróżnesurowceztego
28Lektheriacadiatessaron(gr.nteriakzczworga”)zawierał4
składnikileczniczeimiód(Ph.Arg.1757:184).
samegogatunkuliczonoosobno,np.InfusumJuglandis
compositumbyłtonaparzliściiowocniorzechawło-
skiego(JuglansregiaL.)(Swediaur1817(1.1):92).
Podsumowanierozdziałów1–2
DziełoDioSkuryDeSADeMateriamedicazIw.n.e.ukształ-
towałoeuropejskisposóbopisuibadaniasurowców
leczniczych:zawierazawszeopisroślinymacierzystej
lubsurowcaleczniczego,spisjegodziałań,zastosowań,
wskazańlekarskichiniekiedylekówzeńsporządzanych.
Zagadnieniaiichukładniezmieniłysięwfarmacjido
dziś.Sameczęściroślinużytkowaneleczniczotołącznie
roślinnamateriamedyczna,czyliroślinnesurowceleczni-
cze,aleodXVIIIw.zaczętookreślaćmianemmateriime-
dycznejpowiększającąsięwiedzęnatematsurowców,
ichskładuidziałania.Wrenesansie(XVI–XVIIw.),m.in.
dziękiodkryciomgeograficznympowiększasięliczba
znanychgatunkówrośliniichzastosowań.Zielnikirene-
sansowepoświęconesąznajomościcałychroślinleczni-
czych,byływięcporadnikamidlaosóbzaopatrujących
sięwroślinyistosującychje.Wiedzępraktycznąorośli-
nachleczniczychiichrozpoznawaniuzaczętonazywać
botanikąfarmaceutyczną(1788).Wypisyzzielnikówre-
nesansowychwzbogacaneowiedzępraktycznąoleku
(klasyfikacje,receptura,terapia)stworzyłytreśćksiążek
farmaceutycznych.Znajomośćcechsurowcaleczniczego
tojeszczewIpoł.XVIIIw.jedynawiedzapozwalająca
planowaćirozumiećdziałaniesporządzonegozeńleku.
Zmianaznaczeniaterminumateriamedica(z„surowce
lecznicze”na„wiedzaoichdziałaniu”)wynikazpowsta-
waniawXVIII–XIXw.nowychmetodbadawczych.Moce
(łac.vires,pojęciefarmakologiczne)stopniowoprzypi-
sanodoprincipiów(składnikówobecnychwsurowcu,
pojęciechemiczne),awięcdosubstancjiczynnychfar-
makologicznie.Materiamedycznatoinaczejsimplicia,
zktórychmetodamirecepturowymisporządzićmożna
preparat,najczęściejpłynny,ocechachorganoleptycz-
nychidziałaniufarmakologicznymtakimjaksurowca,
dziękiprzejściudopreparaturozpuszczalnychlubzawie-
szonychsubstancjiczynnych.Pojedynczysurowieclub
jednoskładnikowypreparatmożejużstanowićlek.Łą-
czącwielesurowcówlubpreparatów,sporządzasięlek
złożony(compositum).Przepissporządzaniapreparatu
lublekutorecepta,asztukapostępowaniazreceptąto
receptura.
