Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.Wprowadzenie
3
dowszystkiego,czymsięzajmowała,m.in.donaturalnej
materiimedycznej,atakżewydoskonaliłasztukęjejob-
serwacjiiopisuwszystkimidostępnymisposobami.Jeśli
chodzioroślinnesurowcelecznicze,toopisfarmaceu-
tycznyjestzarównoszerszy,jakidokładniejszyniżbota-
niczny,dlategożefarmacjawcelurozróżnianiaibadania
surowcówleczniczychsięgatakżepocechypozabota-
niczne(spozamorfologiiianatomiiroślin):byłynimi
smak,zapach,barwaibarwliwość,atakżedziałaniefar-
makologiczne(leczniczelubtrujące)orazichkrytyka.
Dodziśbotanikbędziezaskoczonytym,żewźródłach
farmaceutycznychcechyrozpoznawczegatunkurośliny
leczniczejopisanesąfarmakognostycznie,wtymorga-
noleptycznie,owieledokładniejniżkiedykolwiekofero-
wałatotaksonomiawdziełachczystobotanicznych!
Językopisufarmaceutycznegowyróżniasięzatem
wybitnąszczegółowościąibogactwemznaczeńzrozu-
miałychtylkodlafarmakognostów,niezaśdlabotani-
ków,choćiciopisująrośliny.Jednakbotanikaifarmacja
surowcównaturalnychpobudzałysięwzajemnieiwspie-
raływswymrozwojunakażdymetapiedziejów,auka-
zanietegojestjednymzcelówtejksiążki.
Obserwacjenaukowedokonywanenapolufarmacji
surowcówroślinnychmożnaodnieśćdo:
•surowcaleczniczego,cozrodziłopróbyjego
rozpoznania,wartościowaniaiklasyfikacji(zob.
rozdz.20.2),rozwijałoanatomięroślin(zob.rozdz.7.4
i7.5)itaksonomię(zob.rozdz.8.5),atakżeumożli-
wiałowskazywaniezamiennikówniedostępnychsu-
rowców(zob.rozdz.7.7)spośródroślinosiągalnych;
•produktówroślinnychuzyskiwanychzsu-
rowcówmetodamigalenowymiichemicznymi
(zob.rozdz.6.3.1),atakżesubstancjichemicznych
dającychsięwyizolowaćztkanekroślinleczniczych
(zob.rozdz.7.2);
nictwosurowcówleczniczych(np.węgieldrzewny,bursztyn,miód,
liśćbrzozy,kłączeperzu).Terminologięodnomenklaturyodróżniał
Linneusz(np.Linnaeus1751:199,§250).Dziśsłowaterminologia
inomenklatura(orazodpowiednie:termininazwa)sąmylniesyno-
nimizowane.Terminologiainomenklaturadanejdziedzinywiedzy
tołącznieonomatologia(łac.onomatologia,np.Ioncquert
1659,Plukenet1696,Haller1755,wtytułach),obecniepojęcie
tojestwieloznaczne.
•ciałapacjenta,copobudzałodorozwojuchi-
rurgię(zob.rozdz.21.3),położyłopodwalinypod
XVIII-w.toksykologię,farmakologię10iXIX-w.far-
makodynamikę(zob.rozdz.21);
•działań
farmakologicznych,
w
tym
ubocznychiszkodliwych,któredostrzeganostop-
niowo,aodkryciawtejdziedzinieprzenikałyzte-
rapiidofarmacjiitoksykologii.
Działaniefarmakologicznesurowcówroślinnych,
dopókibyłoniezrozumiałe,alenawetipóźniej,okre-
ślanotradycyjniełacińskimmianemvis-nmoc”,jestto
moclecznicza11.Wrazzrozwojemmetodrozdzielania
irozkładusurowców(analizy)działanialeczniczeicha-
raktersurowcaprzypisanojegoskładnikomleczniczym
(łac.principium,zob.rozdz.7.2-7.3),czyliposzczegól-
nymzwiązkomchemicznym(lubizolatomuważanym
zapojedynczyzwiązek)alboichzespołom.
Odkryciawewszystkichtychdziedzinachstawałysię
wreszcieinspiracjądoposzukiwańbotanicznychcelem
wyszukanianowychgatunków,tzw.kandydatównasu-
rowcelecznicze.Czynionotonaukowodwiemadrogami:
1)praktycznie:podpatrywanomedycynęludowąróżnych
kulturnacałymświecie(zob.rozdz.4.2,16.1i21.2.1);
2)teoretycznie:klasycznataksonomia,którajestwyna-
lazkiemzpoł.XVIIIw.,pozazaprowadzeniemporządku
wzbiorzegatunkówrośliniudostępnieniemmetodich
rozpoznawania(oznaczania),pozwalałatakże(ipozwala
nadaldziś)przewidywaćnapodstawiepokrewieństwa
gatunkówichwłaściwościleczniczelubszkodliwe,zasłu-
gującenazweryfikowaniemetodaminaukfarmaceutycz-
nych.Poprostuwiedzęogatunkachjużznanychstarano
sięprzenosićwformiepostulatówbadawczychnaspo-
krewnione(podobne)gatunkiniepoznane.
10Jejwczesnesukcesytoodkryciedziałanialiścimącznicy
Arctostaphylosuva-ursi(L.)Spreng.(DeHaen1760,zob.s.48),
korywierzbSalixL.(Stone1763,zob.s.418),cebulColchicumL.
(Störck1764,zob.s.410),liścinaparstnicyDigitalispurpureaL.
(Withering1785,zob.s.420).
11Pojęciełac.visstosująjeszczeGeigeriMohr1835:passim,
afarmacjaamerykańskanawetpóźniej,zob.przykładywrozdz.
8.2.Rzadziejspotykasięteżsynonimvirtus-nsiła”(np.Crantz
1763:passim).
