Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
ODRODZENIEPOLSKI(1914-1918)
towałobóznarodowo-demokratyczny.StronnictwoNarodowo-Demokratyczne
powstałow1897r.jakojawnywyrazkonspiracyjnejLigiPolskiej,założonej
w1887r.iprzekształconejwLigęNarodowąw1894r.Przywódcąigłównym
ideologiemruchunarodowo-demokratycznegozostałRomanDmowski,Zygmunt
BalickizaśbyłtwórcąkonspiracyjnegoZwiązkuMłodzieżyPolskiej,zwanego
wskrócieZet.Programnarodowo-demokratycznywyrastałztradycjiniepodleg-
łościowejipozytywistycznej.Zmierzałdospotęgowaniasiłnarodupolskiego
wwalceosuwerenność,opierającsięnatradycyjnejreligijności,więzachrodzin-
nychiinicjatywiegospodarczej.Byłwyrazemnowegotypupolskiegonacjonalizmu,
zakładającegorealizacjęinteresunarodowegoPolakówdostępnymimetodami.
Wwarunkachrozbiorowychpostawienieinteresunarodowegonapierwszympla-
niemusiałoprowadzićdosilnejopozycjiwobecideologiisocjalistycznej,atakże
wobecmniejszościnarodowych.NaproguXXw.ideologianarodowo-demokra-
tycznazawierałajużwyraźneakcentyantysemickie.
Choćruchnarodowo-demokratycznynarodziłsięwśródinteligencjiidrob-
negoziemiaństwa,porewolucji1905r.zacząłobejmowaćtakżeśrodowiska
robotniczeichłopskie.W1905r.powstałNarodowyZwiązekRobotniczy,awrok
później-NarodowyZwiązekChłopski.Endecjachciaławykorzystaćwewnętrzny
kryzysRosjipoprzegranejwojniezJaponiądouzyskaniaprzezPolskęautonomii
wramachpaństwacarskiego.Zdwóchgłównychzaborcównarodowidemokraci
stawialinaRosję,żywiącszczególnąniechęćiobawyprzedNiemcami.Endecja
starałasięrealizowaćideęautonomiizapomocądziałańlegalnychwparlamen-
cierosyjskim.Wobecbojkotuwyborów1907r.przezlewicępolskąNarodowa
Demokracjaijejsojusznicyuzyskaliaż34miejscawrosyjskiejDumiePaństwowej.
NaczeleKołaPolskiegowPetersburgustanąłDmowski.Lojalistycznapostawa
endecjinieprzyniosławiększychefektów,gdyżkryzysImperiumzostałwkrótce
zażegnany,arządrosyjskiniebyłskłonnydoustępstw.
Pozazaboremrosyjskimendecjamiaładużewpływypodpanowaniempru-
skim,mniejszezaśwGalicji.Oilewzaborzerosyjskimpolitykaendeckawycho-
dziłanaprzeciwzaborcy,otylewpozostałychdzielnicachbyłaskierowana
przeciwrządomzaborczym.Dlategoteż,zwłaszczawGalicji,kołanarodowo-de-
mokratyczneprzygotowywałysiędoakcjizbrojnejpostronieRosji.Przykładem
aktywizacjimłodzieżynarodowejwGalicjistałysięDrużynyPolowe„Sokoła”pod
dowództwemJózefaHalleraczyPolskieDrużynyStrzeleckie.Wlatach1909-1912
endecjaprzeżyłakryzyszwiązanyznasilaniemsiękrytykiugodowejpolitykikie-
rownictwawobeccaratuorazzsecesjągrupNZRiNZCh,któreprzeszłynapozycje
walkioniepodległość.Wprzededniuwojnyprzywódcyendeccynadalgłosilipro-
gramautonomii,sądząc,żewojnarozegrasięgłówniemiędzyNiemcamiiRosją.
ZwycięzcęupatrywanowkoalicjizachodniejzudziałemRosji.
Programaustro-polski.Drugiprogrampolitycznyopierałswenadziejena
Austro-Węgrzech.Jegozwolennicyrekrutowalisięspośródradykalnejmłodzieży
inteligenckiejzaborurosyjskiegoorazróżnychwarstwspołeczeństwagalicyj-
skiego.Wobozieproaustriackimistniałozresztąsporezróżnicowaniepostaw,od
konserwatywnychdoludowychisocjalistycznychorazodkoncepcjitrialistycznej,
