Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.Schematpoznanianaukowego
Literap[przysymboluimplikacji–J.B.][...]symboli-
zujeprawdopodobieństworozumowania,czylito,że
wniosekniewynikalogiczniezprzesłanek,leczjest
przeznieuprawdopodobniony(wyróżnienia–J.B.).
Zatemostrożniejizasadniejjestmówić,żeja-
kaśteoriajestwwysokimstopniu(niewykluczo-
ne,iżzkażdymbadaniemtenstopieńwzrasta)
prawdopodobna,anieprawdziwa–jakprawdzi-
wesąteorieitwierdzeniamatematykiczylogiki.
Gdyformułujemywniosek(etap5):uznanie
(narazie)hipotezylubjejodrzucenie,odwołujemy
siędoschematumodustollens.Sprawajestjednak
bardziejskomplikowana.Najpierwumówmysię,
żeHIPOTEZAtopoprzednikimplikacjip,aRB(re-
zultatbadawczystanowiącyukoronowanieprze-
prowadzonegobadaniaempirycznego)tojejna-
stępnikq.Potejmodyfikacjioznaczeńschemat
modustollensprzedstawiasięnastępująco:
[(HIPOTEZA⇒RB)∧¬RB]⇒¬HIPOTEZA
Sytuacjawydajesięklarowna:jeżelibadaczo-
winieudałosię,wprzeprowadzonymbadaniu
empirycznym,uzyskaćnowychfaktówprzema-
wiającychnarzecztestowanejhipotezy(¬RB),to
powinienją,zgodniezpowyższymschematem
rozumowania,odrzucić(¬HIPOTEZA).
Przybliżmysięjeszczebardziejdorzeczywistej
praktyki.Zauważmy,żepodczasprojektowaniaba-
daniaempirycznegobadaczprzyjmujeokreśloneza-
łożenia,przyobowiązywaniuktórychuzyskanywy-
nikpozwolimusięodnieśćdohipotezy.Tedotyczą
aspektówmetodologicznychbadania.NieUczysta”
hipotezazatem(Krajewski,1998)wchodzinamiejsce
poprzednika(Hipoteza)implikacji,alehipotezawraz
zdołączonymidoniejzałożeniamidodatkowymi
(ZD)czyli:koniunkcjahipotezyizałożeńdodatko-
wych(teobejmują:planbadania,narzędziapomia-
rowe,technikędoborupróbyitp.).CzylizamiastUp⇒
q”wpisujemyUHIPOTEZA∧ZD”.Potychkorektach
otrzymaliśmynowąpostaćschematu:
[(HIPOTEZA∧ZD)⇒RB)∧¬RB]⇒¬(HIPOTEZA∧ZD)
Ponieważnegacjakoniunkcjijestrównoważ-
naalternatywienegacji(zob.ramkę1.1–1.prawo
deMorgana),tobadaczmadowyborudwiemoż-
liwości:
>
uznaniefałszywościhipotezy,albo
>
uznaniefałszywościprzyjętychzałożeńdo-
datkowych(ZD).
Zarównojedna,jakidrugasą–zpunktuwi-
dzenialogiki–równoprawne.
Badaczjednak,pownikliwejanaliziemeto-
dologicznej(alenielekceważyłbymteżroliintu-
icji,wyobraźniinatchnienia,żeodwołamsiędo
Einsteina,1931/1999,s.94),dokonawyboru,jak-
kolwiekniemusitooznaczać,żepojakimśczasie,
wświetlenowychdanychempirycznych,popoja-
wieniusięnowychbardziejprecyzyjnychnarzędzi
pomiarowychibardziejwyrafinowanychmodeli
statystycznych,niezmieniswojejdecyzji.
Jeżelizdecydujesięwybraćtędrugąewentu-
alnośćibronićhipotezy(uznaćzanietrafneZD),
toczekagoponowneprzeprowadzeniebadania
(zmodyfikowanaautoreplikacja).Wcalebowiem
niemusibyćtak,żejakRBUnakazuje”odrzucenie
hipotezyiuznaniejejzanietrafną,totaknale-
ży,niejakoUmechanicznie”,postąpić.Takiepo-
stępowaniezostałoukazanenarycinie6.1jako
prowadzącedobłęduA(odrzucenietrafnejhipo-
tezy).Wprezentowanymwrozdziale4modelu
procesubadawczego(zob.ryc.4.2)ujętezostały
sprzężeniazwrotne.Pójścieichślademumożliwi
dokonanieniezbędnychkorektzmodyfikowane-
goplanubadawczego.Bywaitak,żetoinniba-
dacze,powtarzającybadanie(alezezmienionym
scenariuszem),uzyskająwynikpozytywnydla
hipotezy.Historianaukiznawieletakichprzy-
padków.Przykładowo,słynnebadaniaRoberta
RosenthalaiLenoreJacobson(1966/2013,1968,
1992)nadefektemoczekiwańinterpersonalnych
występującymwklasieszkolnej,doczekałysię
bardzowielureplikacjiiautoreplikacjii–mimo
początkowoniechętnegoichprzyjęciaprzeznie-
którychpsychologów–ichwynikiweszłynatrwa-
łedokanonuwiedzypsychologicznej.Imwięcej
zatembadańempirycznychdawynikpozytywny,
tymwiększybędziestopieńuprawdopodobnie-
niahipotezyizwiększysiępewność,żejesttak,
jakonagłosi(zob.Ajdukiewiczazasadęracjonal-
negouznawaniaprzekonań,opisanąwpkt4ni-
niejszegorozdziału).Możnajednak–iniejestto
cośosobliwego–wyobrazićsobieidrugąsytuację
(raczejczęstsząaniżelipierwsza),żeprzeprowa-
dzeniewielubadańzawsze(czyprawiezawsze)
prowadzidowynikunegatywnegodlahipotezy.
Wówczasprzyjmujemy,że:U¬HIPOTEZA”,anie,
że:U¬ZD”,inieznajdujemyracjonalnychpodstaw
dojejobrony.
13
