Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
68
Teorieiperspektywysocjologiczne
orazkonsekwencjenowoczesnych,biuro-
kratycznychformorganizacji.Wszyscytrzej
staralisięzrozumiećspecyfikęspołeczeństw
nowoczesnychorazkierunekichrozwoju.
Niektórychwspółczesnychsocjologównadal
inspirująoweUwielkiepytania”.
Jednakżenajważniejszeproblemyspo-
łecznezmieniająsię,podobniejakteorie
socjologiczne,którychcelemjestichzro-
zumienieiwyjaśnienie.Jakiesąspołeczne
ipolitycznekonsekwencjeglobalizacji?Dla-
czegoiwjakisposóbdochodzidoprzeobra-
żeńrelacjimiędzypłciami?Jakaprzyszłość
czekaspołeczeństwawielokulturowe?Jaka
przyszłośćczekamieszkańcówcałegoświa-
tawobliczupesymistycznychprognozna-
ukowychdotyczącychglobalnegoocieple-
niaiinnychproblemówłączącychsięze
środowiskiemnaturalnym?Abymóczająć
siętymiproblemami,socjologowiemusieli
zrewidowaćprzydatnośćklasycznychper-
spektyw,ajeżeliokazywałysięoneniewy-
starczające,tostawaliprzedkoniecznością
opracowaniawłasnych,nowychteorii.Nie-
którymznichprzyjrzymysięwdalszejczę-
ścitegorozdziału.Wcześniejjednaknależy
wyjaśnić,dlaczegopotrzebujemyrozdziału
poświęconegoteoriiiczegomożnaponim
oczekiwać.
Copozostałonamdozrobienia?Ten
rozdziałdomykabloktrzechpowiązanych
rozdziałównapoczątkuksiążki.Razemsta-
nowiąoneelementarnewprowadzeniedo
socjologii.Wrozdziale1zastanawialiśmy
się,cosocjologia–badanieludzkichspo-
łeczeństw–wnosidoogółuwiedzynauko-
wej.Wrozdziale2zostałyprzedstawione
niektóreznajważniejszychmetoditechnik
badawczych,którychużywająsocjologo-
wie,czyliichUnarzędziapracy”.Natomiast
wtymrozdzialeomówimypokrótcehisto-
rięirozwójteoriisocjologicznejorazkilka
spośródgłównychproblemów,którymizaj-
mowałysiękolejnepokoleniasocjologów
odXIXwieku.Każdypoczątkującyadept
socjologiipowinienkoniecznieprzyswoićtę
historycznąperspektywę.Nietylkopoma-
gaonazrozumieć,wjakisposóbsocjologia
powstałaiosiągnęładzisiejsząpostać,lecz
takżezabezpieczanasprzedpróbamiwywa-
żaniajużotwartych(teoretycznych)drzwi,
kiedyniematakiejpotrzeby.Krytycyteorii
socjologicznej,którychniebrakujewob-
rębiesamejdyscypliny,narzekają,żezbyt
wielenowychteoriitotaknaprawdęUstare”
teorieprzebranewnowyjęzyk.Dziękiświa-
domościrozwojuteoriisocjologicznejmoże-
myuniknąćtejpułapki!
Nowiadepcisocjologiiusiłującyzdobyć
rozeznaniewróżnorodnościteoriiiperspek-
tywstająprzednieladawyzwaniem.Było-
bydużołatwiej,gdybywsocjologiiistniała
głównateoria,doktórejmoglibyodnosićsię
wszyscysocjologowie.Przezpewienczas,
wlatachpięćdziesiątychisześćdziesiątych
XXwieku,takistatusprawieosiągnąłfunk-
cjonalizmstrukturalnyTalcottaParsonsa.
Jaksięjednakprzekonaliśmywrozdziale1,
dzisiajjesteśmydalecyodtakiejsytuacji,
ponieważobecnyokreswdziejachteoriiso-
cjologicznejcechujeróżnorodnośćpodejść
iperspektywteoretycznych.Oczywiście,
takaróżnorodnośćpociągazasobąsilniej-
szewspółzawodnictwoispory.Wszystkoto
sprawia,żetrudniejdziśocenićkonkuren-
cyjneteorie,aleniepowinnonastoznie-
chęcać.Teoriesocjologicznesąniezbędne,
ponieważbeznichnaszerozumienieżycia
społecznegobyłobypłytkie.Dobreteoriepo-
magająnamlepiejzrozumiećspołeczeństwo
iwyjaśnićdotykającenaswszystkichzmia-
nyspołeczne.
RobertK.Merton(1957;wyd.pol.2002)
opowiedziałsięzdecydowaniepostronie
teoriiUśredniegozasięgu”,którepróbują
wyjaśnićokreślonyaspektżyciaspołeczne-
go,iprzedkładałjenadwielkimiteoriami,
zmierzającymidowyjaśnieniacałościowych
strukturspołecznychlubhistorycznegoroz-
wojuwspółczesnychspołeczeństw(zob.roz-
dział1).ZakoncepcjąMertonaprzemawia
to,że
wielkieteorie
jestbardzotrudnowery-
fikowaćzapomocąbadańempirycznych.So-
cjologiamożejednakzłatwościąprzyjąćoba
typyteorii.Wrzeczywistościwiedza,której
mogądostarczyćnamwielkieteorie,często
