Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
faszyzmutraktowanegojako–dopewnego
stopnia–konsekwencjauformowaniasię
osobowościtypuautorytarnego,podatnejna
charyzmęsilnegoprzywódcy.HerbertMarcuse
wCzłowiekujednowymiarowym(1964;wyd.
pol.1991)rozróżnił„prawdziwe”ludzkie
potrzebyilicznepotrzeby„fałszywe”,
wytworzoneprzezkonsumpcyjnąformę
kapitalizmuprzemysłowego,zjejuwodzicielskim
światemreklamy,którystłumiłludzkązdolność
dokrytycznegomyśleniaizastąpiłjąmyśleniem
jednowymiarowymibezkrytycznym.
frankfurckiejstaralisięzrozumiećzupełnie
inneformykapitalizmuniżte,którebadałMarks.
Jednocześnieblaknąćzaczęłaoptymistyczna
Marksowskawizjarewolucjirobotniczej,
ponieważwspołeczeństwachkapitalistycznych
skupionychnakonsumpcjinadrodzetakiej
rewolucjipiętrząsięcorazwiększeprzeszkody.
krytycznym,którywywarłwpływnasocjologię,
jestniemieckiflozofspołecznyJürgen
Habermas.Opracowałonmiędzyinnymiteorię
„działaniakomunikacyjnego”,któraopiera
sięnapozornieprostymspostrzeżeniu:otóż
kiedyludziemówiącośdoinnych(Habermas
określatojako„aktymowy”),oczekująwówczas,
żedrugastronabędzieichrozumieć.Jednakże
zdaniemHabermasatakakomunikacjaczęsto
Tebadaniapokazują,żemyślicielezeszkoły
Ostatnimchronologicznieteoretykiem
jestzakłócanaprzezfunkcjonujące
wspołeczeństwieasymetrycznerelacje
władzy,coprowadzidofundamentalnych
nieporozumieńorazbrakuautentycznej
debatyikomunikacji.Rozwiązanieniepolega
naporzuceniunowoczesnychsposobów
racjonalnegomyślenia,coproponująniektórzy
myślicielepostmodernistyczni,leczna
pogłębieniunaszejnowoczesnościpoprzez
obronęirozszerzeniedemokracjiorazzniesienie
olbrzymichnierównościwsferzewładzy
istatusu,któreuniemożliwiająprawidłową
ludzkąkomunikację.Habermasdodzisiajtworzy
kolejnepracewtradycjineomarksistowskiej
teoriikrytycznej.
komunistycznychwEuropieWschodniej
poupadkumuruberlińskiegow1989roku
orazporozpadzieZwiązkuRadzieckiego
w1991rokuideeMarksai–szerzejujmując
–teoriemarksistowskieprzeważniestraciły
swojąpozycjęwsocjologii.Niektórzymówili
nawetokryzysiemarksizmujakoorezultacie
schyłkuurzeczywistnionegosocjalizmu
ikomunizmu(zob.Gamble1999).Jednak
marksistowskie(wszerokimrozumieniu)
analizygospodarekkapitalistycznychnadal
odgrywająpewnąrolęwdebatachna
tematkierunkuzmianwspołeczeństwach
współczesnych.
Odczasudemontażublokupaństw
Prekursorzysocjologii
75
kapitalistycznazerwaławięzytradycyjnych
feudalnychsystemówprodukcjiinarzuciła
robotnikomnowądyscyplinęorazdłuższy
czaspracy,abykapitaliścimogliczerpać
zniejzysk.MarksiEngelswManifeściePar-
tiiKomunistycznejz1848rokuprzedstawiają
wyrazistyopiskapitalizmu:UWciąguswego
stuletniegozaledwiepanowaniaklasowego
burżuazjastworzyłasiływytwórczeznacz-
nieliczniejszeipotężniejszeniżwszystkie
poprzedniepokoleniarazem”(Marks,Engels
1962).Kapitalizmnaprawdęstałsięrewo-
lucyjnymsposobemprodukcji.Jednakżete
osiągnięciaopierałysięnaniemiłosiernym
wyzyskurobotników,którysiłąrzeczypro-
wadziłdoichalienacji.
Marksprzewidywał,że–podobniejak
feudalizm–kapitalizmtakżeustąpimiejsca
kolejnemusposobowiprodukcji,mianowicie
komunizmowi,któryzaprowadząniezadowo-
lenirobotnicy,gdyosiągnąświadomośćkla-
sową(świadomośćwyzysku).Wkomunizmie
miałazostaćzniesionawłasnośćprywatna
iustanowionewspólnotowerelacjespo-
łeczne.Alewodróżnieniuodkomunizmu
pierwotnego,nowoczesnykomunizmmiał-
bywszystkiezaletywysoceproduktywnego
systemukapitalistycznego.Byłabytoza-
awansowana,ludzkaiwyrafinowanaforma
komunizmu,zdolnawprowadzićwżycieko-
munistycznązasadę:UKażdywedługswych
zdolności,każdemuwedługjegopotrzeb!”
(Marks1875;wyd.pol.1972).
Ocena
Marksowskateoriakapitalizmuodegrała
ważnąrolęwsocjologii.Podważyłabowiem
