Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.Roślinalecznicza,materiamedycznaipokrewnepojęciapodstawowe
9
tykibiologicznej)tychroślin22,należąwięcdobotaniki
farmaceutycznejwdzisiejszymrozumieniu.Potwierdza
topewnadefinicjawiedzynazwanejfytologiauDale
1693:102:«Phytologiaestparsillapharmacologiaequae
agitplantis»-nFytologiajesttączęściąfarmakologii,
którazajmujesięroślinami.”
Celisensbadaniamateriimedycznejbyłnaderjas-
ny.TrafniewyraziłgoangielskilekarzWilliamHeber-
denstarszy(1710-1801):
Faktyisamepowtarzalneeksperymentyujawniłynam,żejalapa
przeczyszcza,ipekakuanapowodujewymioty,żemakwywołuje
senność,żekorachinowaleczygorączkęiżertęć[pobudza]śli-
nienie.Jeżeliprzejrzymycałąmaterięmedycznąicałąpraktykę
lekarską,niepowinniśmyznaleźćanijednegoleczniczegosim-
plicium,anijednejprzyjętejmetodyleczenia,którąodkryto,czy
przyjętojakimśodmiennymsposobem[ś](Collins1816:182)
Znaczyto,żeniemanic,czegobysiędowiedziano
omateriimedycznejinaczejniżempirycznie.Owazaś
znajomośćmateriimedycznejleżałaupodstawfarmacji
imedycyny(wdzisiejszymichrozumieniu),jaktoujął
Cartheuser1749:
Wiedzęolekachprostych(pharmaca23simplicia),którepotocz-
nienazywająmateriąmedyczną,trafniedzielisięnaempirycz-
ną,czylitylkohistoryczną24,inarozumowąalbohistoryczno-
-filozoficzną.Ta[druga]właśnie,zaniedbana[dziedzina]czysta
ocenia(przezznajomośćnaturyskładnikówisposobudziałania)
samefektdziałanialeków,conajmniejprzypadkowy,opartyna
upośledzonejobserwacji.(Cartheuser1749(1):1)
22Ujmująonemateriałpoprzezgatunek,niezaśpo-
przezsurowiec(aprzecieżsurowiecpodjednąnazwąmoże
obejmowaćkilkadopuszczalnychgatunkówmacierzystych),ani
niepoprzezdziałanielecznicze(cobyłobyfarmakologią
lubprzeglądemterapeutycznym,stanowiącympomocdlalekarza
praktyka).
23Terminłac.pharmacumwXIXw.mainneznaczenie(zob.
s.283),tuoczywistybłąd,apoprawniepharmaceuticum,takjakjuż
uJüngken1697:Concordantiapharmaceuticorum-nzgodności
leków”.
24Należytorozumiećjakonopisową”,czyliwkontekścieprze-
kładutytułudziełaTeofrastazEresos:HistoriaPlantarum-nBa-
danianadroślinami”,cojednakoznaczałoichtylkoopisywanie.
Historiaznaczyłanaukęopisową.Elementdoświadczalnysyg-
nalizowałterminhistoriaeksperymentalna(np.wtytułachuBoyle
1664,Lewis1761).
TenzawiłytekstCartheuserazdradza,żewjego
czasachznajomośćmateriimedycznejpomagałaprzewi-
dywaćefektylecznicze,poprawniejjeobserwowaćiin-
terpretować.
Pojedynczysurowiecmógłstanowićśrodekleczni-
czylubsłużyćdosporządzaniabardziejskomplikowa-
nychśrodkówleczniczych.Środkilecznicze(łac.medi-
caminalub!medicamenta)dzielonozawszena3klasy,tu
zaPlenck1782:21:
•simplicia-nproste”25,bardzorzadkozwanerów-
nież!cruda26-nsurowe”,przechowywanewaptece;
•praeparata-npreparowane”,«czyli[takie]simpli-
cia,któresztukąfarmaceutycznąbyłyprzekształ-
conelubwyprowadzone(uzyskane,uwolnione)27»;
•composita-nzłożone”,«którepochodzązezmie-
szaniaprostychlubpreparowanych».
Simplicia,czylimateriamedyczna,byłytotwory
przyrodybezpośredniozniejbrane,takiejaknp.kora
dębu,owockminku,miód.
Wszystkietrzypowyższepojęciamająjaknajstarszy
rodowódwfarmacji,np.jużCordus1540wdzielePhar-
macorumomnium,quaequideminUsusunt,confcien-
dorumRatioposługiwałsięwszystkimitrzemawtakich
właśniejakpowyższeznaczeniach(op.cit.:250,242,[v]).
Zpowyższegopodziałuwynikałytrzyzadaniafarmacji,
którepoangielskuzgrabniewyraziłMurray1813(2):1:
«preservation,preparationandcompositionofmedicines»
-nprzechowywanie[prostych],preparowanie[prepara-
tów]ikomponowanie[lekówzłożonych]”.
PodkoniecXVIIIw.domateriimedycznejdołączy-
łyjednakcorazliczniejszeproduktywytwarzanesztucz-
nie,przezczłowieka,zsurowcównaturalniewystępu-
jącychwprzyrodzie.Takimproduktembyłonp.mydło
(sapo)czyług(lixivium)włączonedomateriimedycznej
uLewisa1761:iii.Obaznanesąznaczniewcześniej,ale
wXVIIIw.zaczętojerozpatrywaćjakoleczniczelubpo-
mocniczeskładnikilekówzłożonychiumieszczaćwfar-
25Należytorozumiećjakonpojedyncze”.
26Niewłaściwie,gdyżłac.cruduswfarmacjiokreślasurowiec
nnieoczyszczony,nieobrobiony,surowy”.
27Tzn.gdyaptekarznp.tłoczył,destylowałlubekstrahował
surowiecroślinny.
