Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Układykontroliihomeostaza
19
RYCI1I13
Pętlasprzężeniazwrotnego
dodatniego
równieżwydzielaniekwasusolnego,jakowyraz
przygotowaniażołądkananadchodzącypokarm.
Jednymznajbardziejskomplikowanychodruchów
kontrolowanychprzezsprzężeniewyprzedzające
wydajesięodpowiedźciałanawysiłekfizyczny
(omówionawrozdziale22).
rOzDzIAŁ
Przesuwanie
wdółszyjki
dziecka
powoduje
sięwdółmacicy,inicjującporód.
zwrotnegododatniego
Dzieckoprzesuwa
Pętlasprzężenia
Poróddziecka
Rozciąganie
kończycykl.
Skurcze
szyjki
macicy
powoduje
stymuluje
Uwolnienie
oksytocyny
Jakjużwcześniejwspomnieliśmy,każdazmienna
regulowanamaswójprawidłowyzakreswarto-
ści,wktórymdopuszczalnesąpewnewahania
niewymagającekompensacji.Wukładachfizjo-
logicznychwartościzadanedlawieluzmiennych
regulowanychróżniąsiępomiędzyposzczegól-
nymiludźmilubzmieniająsięutejsamejosoby
naprzestrzeniczasu.Czynniki,którewpływająna
wartośćzadanąokreślonejzmiennejudanejosoby,
obejmują:naturalnerytmybiologiczne,czynniki
dziedziczneorazwarunki,doktórychosobatasię
przyzwyczaiła.
Zmienneregulowane,któreulegajązmianom
wsposóbprzewidywalny,tworzącpowtarzające
sięwzorcelubcyklezmian,zwanesąrytmami
biologicznymialbobiorytmami.Synchronizacja
wielubiorytmówpokrywasięzprzewidywalnymi
zmianamiśrodowiskowymi,takimijakcodzienny
cykldzień–nocczyzmianypórroku.Rytmybiolo-
giczneodzwierciedlajązmianywwartościzadanej
zmiennejregulowanej.
Naprzykładwszystkiezwierzętawykazują
pewienrodzajcodziennegorytmubiologicz-
negozwanegorytmemokołodobowym.Ludzkie
rytmyokołodobowedotycząwielufunkcjiorga-
SPrAWDzENIE
4ICzysystemogrzewaniaakwarium
nizmu,naprzykładregulacjiciśnieniakrwi,temperatury
WIEDzY
przedstawionynarycinie1.10działa
ciałaczyprocesówmetabolicznych.Temperaturaciała
nazasadziesprzężeniazwrotnego
dodatniegoczyujemnego?
osiągaszczytowewartościpóźnympopołudniemispada
wewczesnychgodzinachporannych(RYCI1I14a).Czy
kiedykolwiekuczyłeśsiępóźnąnocąizauważyłeś,żejest
Sprzężeniewyprzedzającepozwala
cizimno?Niewynikatobynajmniejzespadkutempera-
przewidziećzmianę
turyotoczenia,azprzykręceniatwojegowewnętrznego
termostatu.
Pętlesprzężeniazwrotnegoujemnegomogąstabilizować
Jednazinteresującychkorelacjipomiędzyrytmami
funkcjęiutrzymywaćjąwprawidłowymzakresie,jednak
okołodobowymiazachowaniemdotyczytemperatury
niesązdolnedozapobieżeniazmianie,którawcześniej
ciała.Naukowcyodkryli,żeuludziokreślającychsiebie
wywołałaodruch.Niektóreodruchyrozwinęłysięwtaki
mianemDrannychptaszków”rytmybiologicznepowodują,
sposób,abypozwolićciałuprzewidziećnadchodzącą
iżtemperaturaichciaławzrastarano,tużprzedobudze-
zmianęizapoczątkowaćpętleodpowiedzijeszczeprzed
niem–takabywstajączłóżka,bylijużprzygotowanina
jejwystąpieniem.Tenszczególnyrodzajodpowiedzina-
stawienieczołaświatu.Zdrugiejstrony,Dnocnemarki”
zywanyjestsprzężeniemwyprzedzającym.
sązmuszaneprzezszkołęipracędowstawaniazłóżka
Łatwymdozrozumieniafizjologicznymprzykładem
wchwili,gdytemperaturaichciałaznajdujesięwciąż
sprzężeniawyprzedzającegojestodruchwydzielaniaśliny.
wnajniższympunkcie,zanimichorganizmprzygotuje
Widok,zapach,czychoćbymyślojedzeniuwystarczą,
siędoaktywności.Teosobypotrafiąpracowaćefektyw-
abynasześliniankizaczęłyprodukowaćślinęwoczekiwa-
nierównieżwgodzinachwieczornych,kiedytemperatura
niunakonsumpcjępokarmu.Odruchtensięgaznacznie
ciałaDrannychptaszków”spadaizaczynająoneodczuwać
dalej,ponieważtesamebodźcemogązapoczątkować
wzmożonąsenność.
rytmybiologicznewynikają
zezmianwartościzadanej
1
