Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.7Niewolnictwo
DlaludzistarożytnegoBliskiegoWschoduniewolnictwobyłooczywistością.Możliwe,żejesttojednazprzyczyn
brakurefleksjinatemattejinstytucjiwzachowanychźródłachpiśmiennychztejepoki.Znamynatomiastprzepisyprawne
orazczęściowoiwyrywkowozachowanedokumentyzwiązanezpraktycznymfunkcjonowaniemtejinstytucji
wówczesnymspołeczeństwie.Ponowniezatemposłużymysięprawamistarobabilońskimiiśrednioasyryjskimi,które,
uzupełnioneozachowanedokumenty,dadząnamogólnypoglądnato,cobyłomoralniedozwolone,conatomiastbyło
naganne.
Wśladzaźródłamizepokinależyprzedewszystkimrozróżnićdwarodzajeniewolnictwa:niewolęzadługi
iniewolnictwosensustricto.NiewolazadługibyłapraktykąuregulowanąprawniewKodeksieHammurabiego.Polegała
onanaprzymusowymodpracowaniuzaciągniętegodługuuwierzyciela.Niewolizadługimogłybyćpoddaneosoby
znajbliższejrodzinydłużnika:jegożona,dziecilubposiadanasłużba.KodeksHammurabiegochroniłtakieniewolne
osobyprzednadmierniezłymtraktowaniem.Jeśliosobazniewolonazadługbyłasynemdłużnikaizmarławdomu
wierzycielawskutekranlubzłegotraktowania,tokarąbyłozabiciesynawierzyciela.Obowiązywałazasadatalionu.Jeśli
natomiastzmarłąosobąbyłniewolnikdłużnika,któregotendałwierzycielowidoodpracowaniaswegodługu,wówczas
wierzycielmusiałzapłacićdłużnikowikwotęjednejtrzeciejminysrebraitraciłwszystko,comudał(§116).Przymusowe
odpracowywaniedługuzostałowKodeksieHammurabiegoograniczoneczasowodotrzechlat:
Jeślikogośprzytłaczałdług,aonsprzedałswąmałżonkę,swegosynaalboswącórkęlubdałwzastawzadług,trzy
latabędąpracowaćwdomuswegonabywcylubwierzyciela,atenwczwartymrokuobdarzyichwolnością[87].
Innetraktowaniezniewolonychzadługosóbpełnoprawnychiniewolnikówprzejawiałosiętakżewtym,żepowyższy
przepisniedotyczyłtychostatnich.Niewolnicymoglibyćprzezwierzycielasprzedani,jeślidłużniknieuregulowałswego
długuwprzewidzianymterminie(§118).Jeślijednakniewolnica,któraurodziławcześniejdłużnikowidzieci,została
oddanawniewolęzadługi,wówczasdłużnikmiałprawojąwykupićodswegowierzyciela(§119).
Prawośrednioasyryjskiechroniłoosobyzniewolonezadługi,zabraniającichsprzedawaniawkrajulubzagranicą.
Przewidzianakarapolegałanaprzepadkuroszczenia,zapłacieodszkodowania,wymierzeniukaryuderzeńkijemoraz
pełnieniusłużbykrólewskiejprzezokreślonyczas.Jeślisprzedanaosobazmarłazagranicą,wierzycielmusiałzapłacić
odpowiedniowiększeodszkodowanie.Jeślijednakwierzycielzapłaciłdłużnikowitowiększeodszkodowanie,wówczas
mógłsprzedaćzniewolonązadługiosobęwobcymkraju(Tab.C+G,§2–3).
Wokresiestarobabilońskimkrólowiezwyklibyliwydawaćspecjalneedykty,któreuwalniałypoddanychodspłaty
zaciągniętychdługówiodsetek.Tesameedyktyuwalniałyteżwszystkiepełnoprawneosobyzniewolonezadługi.
CytowanyjużwcześniejedyktkrólaAmmisaduki(1646–1626r.p.n.e.)nietylkoumarzałwszystkiezaciągniętedługi,
aleteżuwalniałwszystkiezniewolonezadługiosoby,któreniebyłyniewolnikami.Edyktwymieniaponadtowszystkie
miasta,wktórychobowiązywałorozporządzeniekrólewskie:
JeślijakieśzobowiązaniedoprowadziłodoegzekwowanianależnościodobywatelaNumhia,obywatelaEmutbalum,
obywatelaIdamaraz,obywatelaUruk,obywatelaIsin,obywatelaKisurralubobywatelaMalgium,wskutekczego
sprzedałwniewolęzasrebrolubdałwzastawsamegosiebie,swążonęlubswojedzieci,ponieważkrólustanowił
prawowkraju,jestonwolny:jegowolnośćjestrzeczywista[88].
Podobneumorzeniadługówiuwolnieniazniewolonychdłużnikówmiałymiejscesporadyczniewokresie
nowoasyryjskim.Byłyonewydawanezokazjiwstąpienianatronnowegowładcyiodnosiłysiędookreślonychmiast.
Jakwięcwidaćzpowyższegoopisu,prawodawcystaralisięuregulowaćproblemniewolizadługiiunormować
postępowaniewtakichsytuacjach.Pełnoprawneosoby,którezostałyzniewolone,niepozostawałybezochronyprawnej.
Staranosięprzywrócićjewmiaręszybkozpowrotemdonormalnegożyciawspołeczeństwie.Takiejochronypozbawieni
byliniewolnicysensustricto.Zazwyczajbylitojeńcywojenniiinneosobywziętedoniewolipodczaswojny,które
następniesprzedawano.Niewolnikówtychmożnapodzielićnatrzygrupy:niewolnikówbędącychwłasnościąosób
prywatnych,niewolnikówpaństwowychiniewolnikówświątynnych.
Niewolnikówmożnabyłokupićjakkażdyinnytowar.Zachowaneumowykupna–sprzedażyniewolników
sąpodwielomawzględamipodobnedoinnychtegotyputransakcji.ZkońcaVw.p.n.e.lubpoczątkuIVw.p.n.e.
pochodziaktsprzedażyniewolnicyRibatyprzezswądotychczasowąwłaścicielkęHaszdaitę.SprzedałaonaBalatowiswą
niewolnicęzapółtorejminysrebra—cojeststosunkowowysokąceną:
Haszdaita,córkaBel–aha–ittanna,sprzedałazwłasnejwoliRibatę,swąniewolnicę,którejprawarękaoznaczonajest
imieniemHaszdaity,jejwłaścicielki,Balatowi,synowiMuraszu,zapółtorejminyczystegosrebra,kompletnącenę
kupna.Haszdaita,córkaBel–aha–ittanna,otrzymaławspomnianepółtorejminyczystegosrebra,cenęswej
niewolnicyRibatyodBalata,synaMuraszu[89].
Wartozwrócićwtymtekścieuwagęnafakt,żeniewolnicamiaławytatuowaneimięswejwłaścicielkinaprawejręce.
Praktykaoznaczanianiewolnikówimieniemwłaścicielapoświadczonajestprzezwieledokumentówztychczasów.
