Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Art.8
Księgapierwsza.Częśćogólna
nejpowyższemukierunkowiorzeczniczemu,udzielanoprzytymróżnychodpowiedzinapytanie,czy
nasciturusowiprzysługujezdolnośćprawna.Kwestiętęroztrząsanoprzedewszystkimwliteraturze,
wktórejrozpowszechniony(choćnieakceptowanyprzezwszystkichbadaczy)byłpogląd,żedziecku
poczętemuprzysługujewarunkowazdolnośćprawna.Wśródjegozwolennikówistniałajednakróżnica
zdańcodotego,czywarunekwpostaciurodzeniażywegomacharakterzawieszający,czyrozwiązujący,
jakrównieżczyzdolnośćtajestzdolnościąogólną,czyograniczoną25.Sporneteżbyłoto,czyprawo
polskieprzyjęłoregułęnasciturusproiamnatohabetur,quotiensdecommodiseiusagitur(dziecko
poczęteuważasięzaurodzone,ilekroćchodziojegokorzyści26)27;
2)okresobowiązywaniaart.8§2,wktórymustawodawcaprzesądził,żenasciturusmazdolnośćprawną
wsferzeniemajątkowejorazwarunkowąwzakresieprawiobowiązkówmajątkowych28.Jednocześ-
nieztymprzepisem,dającnormatywnywyrazukształtowanemukierunkowiorzeczniczemu,dodano
doKodeksucywilnegoart.4461wbrzmieniu:nZchwiląurodzeniadzieckomożeżądaćnaprawienia
szkóddoznanychprzedurodzeniem”29.Wprowadzenieart.8§2niepozostałobezwpływunaorzecz-
nictwo,jakożepowołującsięnatenprzepis,SądNajwyższywwyrokuz29.05.1996r.przyjął,iżpoję-
cieosobypodlegającejrepresjomwhitlerowskichobozachkoncentracyjnychwrozumieniuprzepisów
ustawyz24.01.1991r.okombatantachorazniektórychosobachbędącychofiaramirepresjiwojennych
iokresupowojennego30oznaczarównieżdzieckopoczęte,jeżeliurodziłosiężywe31;
3)okresoduchyleniaart.8§2dochwiliobecnej,któryjestetapempowrotudodyskusjinatematcywil-
noprawnegostatusunasciturusa.WtejkwestiiwypowiedziałsięTrybunałKonstytucyjnywuzasad-
nieniuwyrokuz28.05.1997r.,wktórymm.in.stwierdził,żeskreśleniepowyższegoprzepisunależy
traktowaćjakouchylenieprzyznanejwcześniejdzieckupoczętemuzdolnościprawnej,cojednaknnie
oznacza,iżwogóle,wcałymzakresieprawacywilnegodzieckopoczęteutraciłozdolnośćbyciapodmio-
temprzewidzianychwtejdyscypliniepraw”.Powołującsięnaart.927§2k.c.iart.182k.r.o.,Trybunał
wskazał,żeprzepisszczególnymożewzakresieregulowanychwnimstosunkówprawnychkreować
zdolnośćprawnądzieckapoczętego.Trybunałzwróciłteżuwagę,żeuprzednibrakogólnegoprzepisu
przyznającegodzieckupoczętemuzdolnośćprawnąniestałsądomnaprzeszkodziewkonstruowaniu
takiejzdolnościwzakresieniektórychprawprzewidzianychwKodeksiecywilnymwdrodzeinterpre-
c)odszkodowaniaodzakładuubezpieczeńztytułuubezpieczeniaodnastępstwnieszczęśliwychwypadków,wsytuacjigdyubezpieczony
ojciecdzieckazmarłprzedjegonarodzeniem(wyrokSNz7.10.1971r.,IIICRN255/71,zglosąB.Walaszka,OSPiKA1972/9,poz.170);
d)odszkodowanianapodstawieprzepisówustawyz12.06.1975r.oświadczeniachztytułuwypadkówprzypracyichoróbzawodowych
(Dz.U.z1983r.Nr30,poz.144zezm.-ustawatautraciłamoc,Dz.U.z2022r.Nr199,poz.1673)wsytuacji,gdywchwiliśmierciojca
spowodowanejwypadkiemprzypracylubchorobązawodowąjegodzieckoniebyłojeszczenarodzone(uchwałapełnegoskładuIzby
PracyiUbezpieczeńSpołecznychSNz30.11.1987r.,IIIPZP36/87,OSNC1988/2-3,poz.23,zglosąJ.Mazurkiewicza,PiP1989/1,
s.145-149).Zob.jednaknieprzychylnedlanasciturusawtejkwestii:uchwałaSN(7)z28.01.1987r.,IIIPZP82/86,LEXnr14646,oraz
wyrokSNz22.05.1985r.,IIPR8/85,OSNC1986/1-2,poz.20;
e)dopuszczalnościdarowiznynarzeczdzieckapoczętego(wyrokNSAz28.11.1985r.,IIISA1183/85,zglosami:J.WiniarzaiJ.Posłusznego,
OSPiKA1987/2,poz.28,K.Wesołowskiego,PiP1987/2,s.145-148,orazM.Nesterowicza,NP1988/1,s.141-144);
f)uprawnieniadzieckadożądaniauznaniazabezskutecznewzględemniegoodrzuceniaspadkuprzezjegopozamałżeńskiegoojca,także
wtedy,gdyodrzuceniespadkunastąpiłoprzedurodzeniemsiędziecka,którebyłojużpoczęte(orzeczenieSNz7.06.1949r.,Kr.C.244/49,
zglosąM.Waligórskiego,PiP1951/2,s.336-340).
25Codostanowiskanaukizob.wszczególnościM.Pazdan[w:]SystemPrawaPrywatnego,t.1,red.M.Safjan,2012,rozdz.XIV,nb16ipowołana
tamliteratura.Jeżelichodziojudykaturę,wartozwrócićuwagęnawyrokSNz4.04.1966r.,IIPR139/66,OSNC1966/9,poz.158,wktórym
SądNajwyższy,powołującsięnaprzepisyprawaspadkowegoirodzinnego,przyjąłistnieniezdolnościprawnejdzieckapoczętegoorazwyraził
myśl,żendzieckopoczęte,jeżeliurodzisiężywe,musibyćtraktowanezpunktuwidzeniaprawanarównizdzieckiemjużurodzonym,jeżeli
sferyichuprawnieńsązbieżnezesobą”.Przyjmującrozstrzygnięciekorzystnedlanasciturusa,pogląduojegozdolnościprawnejnieprzyjęto
jednaknp.wuchwalepełnegoskładuIzbyPracyiUbezpieczeńSpołecznychSNz30.11.1987r.,IIIPZP36/87,OSNC1988/2-3,poz.23.
26J.Pieńkos,Słownikłacińsko-polski,Warszawa1993,s.248.
27Natentematzob.wszczególnościS.Grzybowski[w:]Systemprawacywilnego,t.1,red.S.Grzybowski,1985,s.309ipowołanatamliteratura.
28Natemattegoprzepisuzob.szerzejT.Sokołowski[w:]Kodekscywilny…,t.1,red.A.Kidyba,2012,art.8,nt17.
29PrzepistendodanodoKodeksucywilnegoustawąz7.01.1993r.oplanowaniurodziny,ochroniepłoduludzkiegoiwarunkachdopuszczalności
przerywaniaciąży(Dz.U.z2022r.poz.1575),przyczymjejnowelizacjaz30.08.1996r.(Dz.U.Nr139,poz.646)dodałazdniem4.01.1997r.
doart.4461k.c.zdaniedrugiewbrzmieniu:nDzieckoniemożedochodzićtychroszczeńwstosunkudomatki”.Art.4461zdaniedrugiek.c.
utraciłmoc23.12.1997r.(zob.orzeczenieTKz28.05.1997r.,K26/96,OTK1997/2,poz.19,orazobwieszczeniePrezesaTKz18.12.1997r.,
Dz.U.Nr157,poz.1040).
30Dz.U.z2022r.poz.2039.
31IIIARN96/95,OSNP1996/24,poz.366.
74
AnitaLutkiewicz-Rucińska
