Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
chłopcyotrzymująiwybierajązabawkiorazzabawy(sądonichzachęcani)wymagającewiększegowysiłkufizycznegoiruchunawiększejprzestrzeni,adziewczynki
dostajązabawki„dziewczęce”ipreferują(naśladują)zabawyomniejszejekspresjiruchowej(np.„wdom”),ztegopowodusprawnośćiwydolnośćfizycznajest
większauchłopcówniżudziewcząt.
1.4.5
Młodszywiekszkolny
Młodszywiekszkolny(okreswczesnoszkolny)przypadanapierwszelatanaukiwszkole(wiek6–10/12lat).
Granicebiologicznesąnastępujące:
początek–wyrżnięciesiępierwszegozębastałego,
koniec–wystąpieniepierwszychwidocznychoznakdojrzewaniapłciowego.
Tempowzrastaniawysokościciałajestnajwolniejszewcałymokresierozwoju–rocznejegoprzyrostywynosząok.5cm.Jestto„wyciszenieprzedburzą”,czyli
okresemdojrzewaniapłciowego.Roczneprzyrostymasyciaławynoszą3–3,5kgisąwiększeniżwokresieprzedszkolnym,dzieckostajesię„pulchniejsze”.Podkoniec
tegookresudziewczętamająniecowiększąniżchłopcywysokośćimasęciała(wcześniejdojrzewają).
Zmianywproporcjachibudowieciałapolegająnawydłużaniusiękończyndolnychizmniejszaniusięprzyrostówobwodugłowy.Podkoniectegookresumózgosiąga
ostatecznąwielkość.Zmniejszasiękoślawośćkolan,plecystająsięprostsze,alepostawaciaławydajesięniedbała,coniepokoirodzicówinauczycieli.Wypadajązęby
mleczneiwichmiejscuwyrzynająsięzębystałe(ok.4zębównarok).
Wrozwojumotorycznymokrestennazywanyjest„pełniądzieciństwa”lubetapem„dzieckadoskonałego”.Dzieckocharakteryzujedoskonałośćruchów
lokomocyjnych,celowośćiwiększaekonomiaruchów.
Zokresuprzedszkolnegoprzetrwała:
potrzeba(„głód”)ruchu–dzieciomtrudnojestdłużejwysiedzieć,alestopniowozmniejszasięniepokójruchowy,
małajeszczesprawnośćmanualna–utrudniającapisanie,konstruowanie,jednakstopniowozwiększasięprecyzjaruchówdłoni.
Nowązdobycząwmotorycznościjestzdolnośćdoopanowanianowych,wielostronnychispecyficznychumiejętnościruchowych.Większośćdzieciosiągawysoki
(niemaldorosły)poziompodstawowychzdolnościmotorycznych,zwłaszczazwinnościigibkości.Jesttookresszczególniekorzystnydlarozwijaniaumiejętności
sportowych(zwłaszczawtzw.sportachwczesnych,jakgimnastyka,jazdafigurowanałyżwach,pływanie).
Zaznaczasięwyraźnydymorfizmpłciowy.Chłopcymająwiększąsiłęimoc,sązainteresowanigramisportowymi,wynikamiwsporcieirywalizacją.Dziewczęta
mająlepsząrównowagę,preferujągimnastykęigryruchowe.
1.4.6
Okresdojrzewaniapłciowego
Termin„dojrzewaniepłciowe”ijegosynonim„pokwitanie”(ang.puberty,łac.pubes–włosyłonowe)dotyczyprzemianbiologicznych,któredokonująsięwokresie
przechodzeniaoddzieciństwadodorosłości.Wpsychologiiużywasięterminu„dorastanie”albo„adolescencja”(łac.adolescentia–dorastanie,młodzieńczość)
odnoszącegosiędozmianwrozwojupsychicznymispołecznym.
Rozpoczynającdojrzewaniepłciowe,osobaprzestajebyćdzieckiemizaliczanajestdomłodzieży,czyliosóbwwiekuodrozpoczęciadojrzewaniapłciowego
dozakończeniawzrastaniaiosiągnięciapełnejdojrzałościfizycznej3.Okresdojrzewaniapłciowegocharakteryzujesięróżnorodnościąiburzliwościąprzemian(okres
„burzyinaporu”).
Dojrzewaniepłciowejestefektemuruchomieniaukładu(osi)podwzgórze–przysadkamózgowa–gonady.Układtenjestczynnywokresiepłodowym(stymulujerozwój
gonad)iprzestajefunkcjonowaćwpierwszychtygodniachpourodzeniu.Wokresiepokwitaniawpodwzgórzuzaczynasiępulsacyjnewydzielaniegonadoliberyny,która
stymulujewydzielaniewprzysadcegonadotropin–lutropiny(luteinizinghormone,LH)ifolikulotropiny(follicle-stimulatinghormone,FSH).Hormonytestymulują
rozwójjajnikówijąderorazwydzielanieprzezniehormonówpłciowych.Wfunkcjonowaniutegozłożonegoukładuuczestniczątakżehormonytarczycy,androgeny
nadnerczoweorazmelatonina(wydzielanaprzezszyszynkę).
Istniejewieleteoriiihipotezdotyczącychmechanizmuuruchomieniaukładuhormonalnegoizainicjowaniadojrzewaniapłciowego.Jednąznajstarszychjesthipoteza
amerykańskiejbadaczkiR.E.Frisch,wgktórejudziewczątukładtenuczynniasię,gdyworganizmieznajdujesięodpowiedniailośćtkankitłuszczowej(ok.17%masy
ciała).Nawiązaniemdotejhipotezysąwynikibadańwskazującenarolęleptyny(gr.leptos–cienki,szczupły)winicjowaniupokwitania.
Leptynajesthormonemwydzielanymprzezkomórkitkankitłuszczowej,główniepodskórnej.Oddziałujeonanaośrodkiwmózguregulująceapetytigospodarkę
energetycznąustroju,wtymmagazynowanietłuszczu.Jestonatakżełącznikiemmiędzystanemodżywieniaafunkcjonowaniemukładurozrodczego.Stężenieleptyny
uchłopcówidziewczątprzedokresempokwitaniasięzwiększa.Możetosugerować,żedorozpoczęciapokwitanianiezbędnejestokreślone(indywidualniezróżnicowane)
jejstężenie.
ZmianyzachodzącewokresiedojrzewaniapłciowegoilustrująschematyopracowaneprzezJ.M.Tannera(ryc.1.4i1.5).Zaznaczononanichprzeciętnyczas
rozpoczęciaizakończeniarozwojudanejcechy,indywidualnewahaniawtymzakresieorazkolejnośćzmian.
