Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
spowodowaćzakłócenieprzebiegurozwoju.
2.2.2
Dynamikarozwoju,przebiegikierunkizachodzącychzmian
Zmianrozwojowych(tab.2.1)niemożnaprzedstawićjakoliniiprostejnaosiczasu.Przebiegrozwojulepiejopisujemodelstadialny.Przedstawiaonrozwójjakoproces
stopniowy,przebiegającywkolejnychfazach.Wyodrębnieniefazzakłada,żepostępzachodziwokreślonymkierunkuidlakażdegostadiumistniejestankońcowy,
cooznaczapowstanienowejstrukturyimożliwośćprzejściadokolejnejfazy.
Przyrostwiedzyiumiejętnościstosowniedowieku
WykształceniesięosobowegoJa.Osiągnięciesamoświadomości,wykształceniepoczuciatożsamości,zdolność
Rozszerzeniepłaszczyznkontaktówspołecznychiformdziałania
Wytworzenieadekwatnegostosunkudorzeczywistościzeskłonnościądopozytywnegonastawienia
psychicznejirelacjizotoczeniem
dokontroliwłasnegozachowaniaipodejmowaniadecyzji
dootaczającegoświata
Budowaniewięzispołecznychikierowaniesięwrelacjachzludźmiuczuciamiwyższymi
Zdolnośćdoutrzymywaniarównowagipsychicznejiintegracjiwwarunkachcorazwiększejzłożonościstruktury
Tabela2.1.Kierunkizmianrozwojowychizaburzeniarozwoju[napodstawie:Kościelska,2000]
Rodzajzmianywrozwojupsychicznym
niezdolnośćdoplanowaniaiosiąganiacelówżyciowych
zaburzenianastroju,depresja,lęk
zachowaniaaspołeczne
dezintegracjaosobowości
Zaburzeniarozwojufunkcjipoznawczych,niepełnosprawnośćumysłowa
Brakpoczuciasensużyciaiwłasnegomiejscawświecie,funkcjonowaniepodwpływemimpulsów,
Zaburzeniakontaktu,niezdolnośćdowspółpracyzinnymi,autyzm
Nieprzystosowanie,niezadowoleniezżycia,negatywnenastawienie(pesymizm,wrogość)dootoczenia,
Brakwięziuczuciowych,relacjezinnymiopartenapotrzebachpopędowychlubinstrumentalnych,
Niezdolnośćdoradzeniasobiewzmieniającymsięotoczeniu,nieelastycznośćfunkcjonowania,
Możliwezaburzenierozwojupsychicznego
Wkażdymstadiumnajpierwzachodziprocesgromadzeniairóżnicowaniadoświadczenia,anastępniedokonujesięporządkowanielubintegracja.Sposóbtworzeniasię
spójnejcałościzwielkiejilościnowych,niejednokrotnieambiwalentnychdoznań,warunkujeto,wjakimkierunkubędąnastępowałyzmianywnastępnymstadium.
Wchodzeniewnowyetapmożeodbywaćsiępłynnie,alewokresachprzejściowychdzieckoczęstodoświadczaróżnychtrudnościizwiązanegozniminapięcia.Dziejesię
tak,gdynowestrukturyjużistnieją,aleniesąjeszczesilnieutrwalone,ajużpojawiająsiękolejnewyzwaniazarównozestronyorganizmu,jakiotoczeniazewnętrznego.
Przykłademmożebyćsytuacjadziecka,którenauczyłosięchodzićsamodzielnie.Chciałobyonowykorzystaćtęumiejętnośćwcelueksploracjiotoczenia,aleczujesię
niepewniewnieznanymmiejscu.Choćbardzopociągajesamodzielność,dążydopoczuciabezpieczeństwa,któredajemubliskośćfizycznazmatką.
Inaczejprzebiegrozwojuopisujemodelcykliczno-fazowy.Zgodnieztymujęciemwprocesierozwojuaktywnośćjednostkioscylujemiędzytendencjądostabilizacji
izmienności.Wkażdejfaziemożnawyróżnićcyklodprogresu,poprzezplateau,doregresuikryzysu.Nabywanienowychwzorcówzależyodmobilnościzarówno
zachowania,jakimyślenia.Wejścienanowąścieżkęrozwojuwymagacofnięciasiędopunktu,wktórymmożliwejestrozpoczęcienowej,wyższejformy
funkcjonowania.Inaczejniebyłbytopostęp,tylkousztywnianielubdoskonaleniewobrębietegosamegoschematu.Podobniewpostępowaniuterapeutycznym,aby
umożliwićtworzeniesiępożądanychformfunkcjonowania,częstotrzebacofnąćsiędowcześniejszegoetapuzachowaniadziecka.
Modelcykliczno-fazowy,choćprawdopodobnienajbardziejadekwatnieopisujeprocesrozwojupsychicznego,jestzewzględunadynamikęicyrkularnośćtrudny
zarównojakonarzędzieopisu,jakimodelbadawczy.
2.3
Charakterystykarozwojupsychicznegowkolejnychokresachżycia
Rozwójpsychicznyczłowiekatrwaodokresuprenatalnegodostarościiniekończysięwrazzosiągnięciemdojrzałościbiologicznej.
2.3.1
Okresprenatalny
Wokresieprenatalnymzmianyrozwojoweinabywanienowychumiejętnościzachodząbardzodynamicznie.Naprzykład15-tygodniowypłóddysponujekilkunastoma
schematamiruchowymi,jakpobieraniepłynuowodniowego,ssaniekciuka,wykonywanieobrotówiin.Rozwójzmysłówdotyku,smaku,wzroku(reakcjanaświatło)
isłuchupozwalanaodbiórbodźcówzewnętrznychireagowanienanie.ZagrożeniemdlarozwojupsychicznegojestuszkodzenieOUN,któremożemiećcharakter
strukturalnylubczynnościowy.Możeprowadzićdozaburzeńtempaiprzebiegurozwojuwróżnychjegoprzejawach.
Zarównowarunkisprzyjająceprawidłowemurozwojowi,jakiczynnikiryzykamajązwiązekześrodowiskiem,sytuacjążyciową,atakżestylemżyciamatki.
Przykłademjestpłodowyzespółalkoholowy(fetalalcoholsyndrome,FAS)ijegokonsekwencjedlarozwojufizycznego,umysłowegoorazzachowaniadziecka.Podobnie
jakniedoboryżywienioweitoksyny,takżestresmatkistanowizagrożeniedlarozwojudziecka.Badanianazwierzętachwykazały,żekształtującesięstrukturymózgu
sąwrażliwenaprzedostającysięprzezłożyskokortyzol,któregowysokiestężeniewywieraniekorzystnywpływnapodwzgórzeihipokamp.Narażeniemózgupłodu
nahormonystresumożemiećwpływnarozwójukładuodpornościowego,cowprzyszłościskutkujezwiększeniempodatnościdzieckanastresichoroby(vulnerability).
Zkoleidobresamopoczucieinastrójmatkisprzyjajązdrowiuiodpornościdzieckanastres(resilience).
2.3.2
Okresnoworodkowy
Psychologiczneznaczenieodruchówwrodzonych
Noworodekmawrodzonązdolnośćdozachowań,któreumożliwiająprzetrwanie.Jestwyposażonywróżnorodneodruchybehawioralne,dziękiktórymwysyłasygnały
doopiekunów.Odruchywrodzonepełniąnietylkofunkcjeochronneprzedzagrożeniem,alezapewniająnoworodkomopiekęiochronę.Naprzykładodruchtoniczno-
szyjnysprawia,żenoworodek,któryczujedotyknapoliczku,odwracagłowęwtymkierunkuiwykonujeruchssania.Toautomatycznezachowanieniesiekomunikatdla
matki,wzbudzawniejemocjeizachowaniaopiekuńcze.Istniejąprzekonującedowodynato,żenoworodkinietylkoreagują,lecztakżeoddziałująnazachowaniaswoich
opiekunów.
Świadomośćsensorycznapozwalarozróżniaćsmaki,zapachyireagowaćnadźwięki.Noworodkipreferujądźwiękludzkiegogłosuwśródinnychdźwiękówipoznają
odgłosbiciamatczynegoserca.
