Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
stymulatoramiimodyfikatoramizaprogramowanegogenetycznierozwojuczłowieka,naktóremożnawróżnymstopniuwpływać.
Wgenotypiezapisanyjestwyłącznie„scenariuszontogenezy”,czylito,„jakjest”,tzn.jakajeststrukturaDNAdanegoczłowieka.Nieprzesądzaonotym,„jakmoże
być”aniteż„jakpowinnobyć”.Otym,cosięwprocesierozwojuwydarzy,atakżeczyiwjakimstopniuudasięzrealizowaćpotencjałgenetyczny,decyduje
modyfikujący,regulującylubstymulującywpływczynnikówśrodowiskowych.
Genetyczneczynnikirozwojufizycznego
Procesprzekazywaniainformacjigenetycznejdzieckuprzezjegorodzicówjestbardzozłożony.Dziękirozwojowigenetyki,wtymgenetykimedycznej,poznano
przyczynywieluchoróbuwarunkowanychgenetycznie.
Znaczniemniejwiadomojednakogenetycznychuwarunkowaniachprzebiegurozwojuczłowieka.
Docechgenetyczniezdeterminowanychiodgrywającychrolęwrozwojufizycznymnależyzaliczyćm.in.:
płećchromosomalną(XXukobiet,XYumężczyzn)–warunkujeróżnice(dymorfizmpłciowy)wrozwojufizycznymjużwokresieprenatalnym(wtymodmienne
tempowzrastaniaidojrzewaniapłciowego,różnicewostatecznychrozmiarachibudowieciałaorazbudowieifunkcjachróżnychukładów,atakżewmotoryczności),
rasę–istniejąpewneróżnicewbudowieirozmiarachciałaoraztempiedojrzewaniaszkieletowegoipłciowegoudzieciodmiany(rasy)białej,czarnejiżółtej,
nawystępowanietychodmiennościmająjednakdużywpływczynnikiśrodowiskowe,azwłaszczastatusspołeczno-ekonomicznyizwiązanyztymsposóbżywienia;
wynikinajnowszychbadańwskazują,żejeślidzieciomróżnychodmianwewczesnymdzieciństwiezapewnisięoptymalnewarunkiżycia(wtymzwłaszczażywienia),
ichrozwójfizycznyimotorycznywtymokresieprzebiegapodobnie(str.10),
typkonstytucyjny(somatotyp)–np.udzieciotypieektomorficznym(budowaciałaszczupła,sylwetkasmukła),dojrzewaniepłciowerozpoczynasiępóźniejniż
udzieciotypieendomorficznym(budowaciałapełna,rozbudowanytułów,obfitszatkankatłuszczowa).
Wynikiwielubadańiobserwacjewskazująnaistnieniezwiązkumiędzycechamifizycznymirodzicówiichdzieci.Dotyczytoszczególniewysokościciała.Istnieje
takżepodobieństwowtempiedojrzewaniarodzicówidzieci,np.podobnyjestwiekpierwszejmiesiączkimatkiicórki,wiekrozpoczęciadojrzewaniaojcaisyna.
Środowiskoweczynnikirozwojufizycznego
Terminśrodowiskoodnosisiędośrodowiskafizycznego(naturalnegoistworzonegoprzezczłowieka)orazdośrodowiskaspołecznego.Wkażdymznichistniejewiele
czynników,któremogąoddziaływaćpozytywnielubnegatywnienarozwójfizycznywokresieprenatalnymipostnatalnym.
Czynnikizwiązaneześrodowiskiemwewnątrzmacicznym
Kobietaciężarnairozwijającysięwjejmacicyzarodek,apotempłód,stanowiąbiologicznącałość(jedność).Narozwójzaródkaipłoduwpływająmetabolizmmatki,jej
stanzdrowia,stanyemocjonalne,zachowaniazdrowotne,azwłaszczasposóbżywienia.CzynnikiteN.Wolańskiokreślajakoczynnikipozagenetyczne,matczyne.
Doczynników,któremogązaburzyćwzrastaniewtymokresie,należą:
młodywiekmatki(<16.rż.),
niedobórmasyciałamatkiprzedciążąizbytmałejejprzyrostywczasieciąży,atakżeotyłośćlubdużyprzyrostmasyciaławciąży,
niedoborywżywieniumatki,zwłaszczaniedobórbiałka,wapnia,żelaza,witaminzgrupyB,wtymkwasufoliowego,
chorobymatki–nadciśnienietętnicze,nadczynnośćtarczycy,cukrzycaprzedciążąiciążowa,astma,przewlekłechorobyukładuoddechowegoikrążenia
(niedotlenienieorganizmumatkiipłodu)orazprzyjmowanieniektórychleków,
wadyrozwojowepłodu.
Czynnikiśrodowiskowewokresiepostnatalnym
Grupataobejmujewieleróżnorodnych,powiązanychzesobączynników.Najważniejszewymienionoponiżej:
Czynnikispołeczno-ekonomiczne–wtymwykształcenierodzicówisytuacjamaterialnarodziny.Udowodniono,żedziecirodzicówzwyższympoziomem
wykształceniaizarobkówmająwiększąwysokośćciałaniżichrówieśnicyzrodzinoniższymstatusiespołeczno-ekonomicznym.Dziewczętawcześniejrozpoczynają
miesiączkowaniewmiastachiwrodzinachowysokimstatusiespołeczno-ekonomicznym.Różnicetesąspowodowanetym,żelepiejwykształceniisytuowanirodzice
stwarzająkorzystniejszewarunkidlarozwojuswychdzieci(np.zapewniająimodpowiednieżywienie)imniejszajestwśródnichzachorowalność.
Czynnikipsychospołeczne–atmosfera,wjakiejżyjeiuczysiędziecko.Szczególnąrolęodgrywajązaburzeniainterakcjimatka–dziecko,uwarunkowaneróżnymi
czynnikami,azwłaszczazaburzeniamizdrowiapsychicznegoicechamiosobowościmatki.
Czynnikibiogeograficzne–klimat,poraroku,zanieczyszczeniepowietrzaiwody.Wewspółczesnymświecie,przypostępującejglobalizacjiimigracjiludności,
czynnikiteniemająznaczącegowpływunawzrastanieidojrzewaniedziecka.Zrytmamibiologicznymi,atakżenasłonecznieniem,aktywnościąfizycznąisposobem
żywieniawróżnychporachrokuzwiązanyjestsezonowyrytmwzrastania–większeprzyrostywysokościciaławiosnąilatem,amasyciaławzimie.
Stylżycia–wtymszczególnieracjonalneżywienieiodpowiednipoziomaktywnościfizycznej.Czynnikitebezpośredniowpływająnarozwójdzieckawewszystkich
okresach.
Chorobyprzewlekłe–mająróżneprzyczynyizapośrednictwemróżnychmechanizmówzaburzająfunkcjonowanieorganizmuiwzrastanie.Sątonp.:niedotlenienie
tkanek(m.in.wwadachwrodzonychserca,przewlekłychchorobachpłuc),zaburzeniałaknieniaiwchłanianiapokarmów,zaburzeniahormonalne,chorobygenetycznie
uwarunkowane,którychwpływnawzrastanieidojrzewanieujawniasięwróżnychokresachżycia.
1.2.3
Metodyocenyrozwojufizycznego
Ocenyrozwojufizycznegodokonujesięudzieciimłodzieżywcelusprawdzenia,czyrozwójichprzebiegaprawidłowo.Jesttopodstawowyelementbadania
przedmiotowegodzieckaorazprofilaktycznychbadańlekarskich(bilansówzdrowia),którezgodniezobowiązującymiprzepisamipowinnybyćwykonaneukażdego
dzieckawwiekurozwojowym14razy(str.136).
Ocenawzrastania
