Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
różnicowania–zmianystrukturyiproporcjiciała,
dojrzewania–doskonaleniefunkcjiorganizmu.
Wzrastanie
Wzrastaniejestprocesemzmianilościowych,którepolegająnapowiększaniusięwymiarówimasyciałaorazwszystkichjegotkanek,narządówiukładów.Wchwili
zapłodnieniakomórkajajowamaśrednicę100–150µm,plemnikdługośćok.60µm,au18-letniegochłopcaśredniawysokośćciaławynosi178cm,masaciała69kg,
u18-letniejdziewczynki–odpowiednio165cmi58kg.
Wzrastaniedokonujesięwwynikuzwiększaniasięliczby,objętościimasykomórekorazobjętościimasyistotymiędzykomórkowej.Dominującymprocesemjest
zwiększaniesięliczbykomórekwwynikuichpodziałówmitotycznych(namnażaniasię,rozplemu).Worganizmiedzieciwiększośćkomórekzachowujezdolność
dodzieleniasię.Wdojrzałymorganizmieliczbakomórekutrzymujesięnastałympoziomie(ok.100bln)dziękirównowadzemiędzynowotworzeniemiobumieraniem
komórek(apoptozą).Niektórekomórki(np.szpikukostnego,jąder)zachowujązdolnośćdopodziałówiodnowyprzezcałeżycie(tzw.komórkimacierzyste).Uludzi
dorosłychwielekomórektracijednakzdolnośćdzieleniasię.
Dynamikawzrastaniacałegociałaorazposzczególnychtkanekinarządówjestzróżnicowana(ryc.1.1).Najwcześniejosiągaostatecznąwielkośćmózg.Narządy
płciowedookresudojrzewaniapozostająwuśpieniu.Układlimfatycznypowiększasięszybkojużw1.rż.(ochronaprzedzakażeniami)iok.10.rż.zaczynasię
zmniejszać.
Okresy,wktórychdanatkankalubukładwzrastająnajszybciej,nazywanesąokresamikrytycznymi(sensytywnymi).Dlaosiągnięciaoptimumrozwojudanejcechy
szczególnieważnejestzapewnieniewtymczasieoptymalnychwarunkówjejrozwoju.
Proceswzrastaniajestnierównomierny,istniejąokresyszybkiegoizwolnionegowzrastania.Tempowzrastaniadługości/wysokościciałajestnajwiększewokresie
prenatalnymipourodzeniustopniowosięzmniejsza.Wmłodszymwiekuszkolnymroczneprzyrostywysokościciałautrzymująsięnapodobnym,najniższympoziomie,
anastępniezwiększająwokresiedojrzewaniapłciowegoiskokupokwitaniowegowysokościciała(ryc.1.2).WedługN.Wolańskiegowzrastanieniejestciągłe,lecz
macharakterpulsacyjny(niejednostajny).Pomiarywykonywanecodzienniewykazały,żesąkilkunastodniowezahamowaniaijednodoboweskokoweminiprzyrosty
wymiarówciała(szkieletu).Tadwufazowośćwzrastaniajestniecyklicznainieodpowiadacyklicznemuwydzielaniuniektórychhormonów.
Wysokośćciaładzieckazwiększasięprzedewszystkimwwynikuwzrastaniadługościkończyndolnychikręgosłupa.Wkościachdługichkończyndolnychwzrost
odbywasięwpłytcenasadowej(chrząstcewzrostowej).Wczęścipłytkiskierowanejkunasadzienastępujepodziałkomórekchrząstki,awczęściskierowanejkutrzonowi
odbywasięniszczeniechrząstkiiodkładaniekości.Wtensposóbpłytkanasadowaprzesuwasię,niezmieniającswejgrubości,atrzonkościsięwydłuża.Zanikpłytki
nasadowejipołączenienasadyztrzonemoznaczazakończeniewzrastaniakościnadługość.
Rycina1.1.Schematycznekrzywewzrastaniaróżnychtkanekinarządów(100%odpowiadawartościomuczłowiekadorosłego;Scammon,1930).
Mechanizmregulacjiwzrastaniajestbardzozłożonyikontrolowanyprzezukładpodwzgórze––przysadkamózgowa–tkankiobwodowe.Centralneogniwotego
układustanowiprzysadkamózgowawydzielającahormonwzrostu.Jegowydzielaniejestregulowaneprzezpodwzgórze–neurohormonuwalniający(somatoliberynę)
ihamujący(somatostatynę).Wukładzietymprodukowanesąjeszczeinneczynnikiwzrostu,m.in.insulinopodobnyczynnikwzrostu(insulinlikegrowthfactor1,IGF-1;
insulinlikegrowthfactor2,IGF-2),którerazemzhormonemwzrostuaktywizująprocesymetaboliczne,stymulująwzrostidojrzewaniekościorazrozwójukładu
mięśniowego.Wregulacjiwzrastaniauczestniczątakżeinnehormony,np.tarczycy,płcioweczysteroidynadnerczowe.Zakończeniewzrastaniawysokościciała,czyli
osiągnięciepoziomuostatecznegodladanegoczłowieka,następujeudziewczątprzeciętniew15.–16.rż.,auchłopcóww19.–20.rż.Zależytojednakodczasu
rozpoczęciadojrzewaniapłciowego.Osobywcześniedojrzewająceosiągająwzrostostatecznywcześniejniżpóźnodojrzewające.
Rycina1.2.Tempowzrastaniawysokościciałauchłopcówidziewcząt.WynikiLubelskichBadańDługofalowych(Chrząstek-Spruch,Kozłowska,1994).
