Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
częściejprzestawałarozprawiaćo„wiecznychkwestiach”,
podejmującsięczynówgwałtownych.Byłatohistoryczna
antycypacjazjawiska,którestolatpóźniejzostałookreślonemianem
„terroryzmu”.Radykalizmczynówwyprzedzałyskrajnemyśli,
światoburczeideekwestionującetradycyjnewartości.Wjęzyku
ówczesnejpublicystykizjawiskotonazywano„nihilizmem”[10].
DostojewskibyłchybajedynymRosjaninemtakdalekowzrocznie
obserwującymrzeczywistośćizdającymsobiesprawę,comoże
nastąpić,jeślisprawytoczyćsiębędąwdotychczasowymkierunku.
Wjednymzlistówztrwogązauważył,iż„całaRosjaznajdujesię
wjakimśdecydującymmomencie,balansującnadprzepaścią”
(30–I,23).Napisałtow1878roku,gdyintensywniepracowałnad
BraćmiKaramazow.
„Gwałtgwałtem...”.KonieclatsiedemdziesiątychXIXwiekusto
latpóźniejbędzieodbieranyjakopoczątekokresu,wktórymRosja
zaczęłazmierzaćkurozwiązaniomradykalnym.Jużwpoprzednim
dziesięcioleciupodjętowimperiumcarówwysiłkiwcelu
rozwiązaniakonfliktów,którezaczęłymiotaćkrajem.Zniesienie
poddaństwachłopówbyłoaktemrewolucyjnym,podobnejrangi
wydarzeniatopóźniejszereformysądownictwaorazustanowienie
samorząduterytorialnego.Topierwszekrokinadrodze
odsamodzierżawnegodespotyzmukumonarchiikonstytucyjnej
ipolitycznegoupodmiotowieniaspołeczeństwa.
Wtymmomenciezrozumiałejdoniosłościnabierałyrozważania
pisarzaospecyficedrogirosyjskiej.PrzezcałyniemalwiekXIX
dominowaływrosyjskimżyciuintelektualnymdwietendencje
alternatywne:słowianofilskaiokcydentalistyczna(zapadniki).
PierwszaoptowałazaswoistościąRosji,jejodmiennością
odZachodu,opartąnabrakukonfliktówspołecznychibogactwie
duchowymludu(naroda)[11].Okcydentaliścibylinatomiast
przekonani,iżjedynymdlaRosjiwyjściemjestmodel
europejski[12].
Rzeczywistośćifilozoficznemity.LekturadziełDostojewskiego
unieprzygotowanegoczytelnikamożewywołaćwrażenie,iżpisarz
tokrańcowoodmiennyodeuropejskichnormswejepoki,ajego
bohaterowiestanowićmogąprzykładodmiennegogatunkuludzi,
oegzotycznymtypiezachowańiprzeżyć.Samzresztąsprzyjał
takiemuodbiorowi,podkreślajączawszeobcośćRosjanwobec
Europy:„mydlanichcałkieminnyświat”(25,100).Błędnejest
