Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Ideepłynąwpowietrzu,alezawszewedleokreślonychpraw;ideeżyją
iupowszechniająsięwedługprawtrudnodlanasuchwytnych;zaraźliwe
iczywiecie,żewogólnympotokużyciajakaśtroskalubtęsknotadostępna
tylkodlabardzowykształconegoichłonnegoumysłumożenagletrafić
domałorozwiniętejistoty,prymitywnejiniczymnieinteresującejsięinagle
zarazićjejduszęswymwpływem(24,51).
Rzeczpolegałaoczywiścienietylkonaprofanacjimyśli,
wynikającej,przykładowo,zwieloznacznościjęzyka,leczgłównie
znaturalnejniedoskonałościmyśli,idei,teorii.
Proszęmiwierzyć,żenajpełniejszaaberracjaiwumysłach,iwsercach
ludzijestzawszemożliwa,unaszaś,wobecnymczasie,nietylkomożliwa,
leczinieuniknionawdalszymrozwoju(25,46)
czytamywlutowymwydaniuDziennikapisarzaz1877roku.
Dostojewskizauważyłtum.in.,DarwinwRosjiodbieranyjest
naogół„jakzłodziejaszekkieszonkowy”,że„lokajstwomyślowe”
sąsiadujenajczęściejz„obdzieraniemzeskóry”,żetzw.postęp
cywilizacyjnyniestanowinajmniejszejgwarancjiprzeciwko
podobnymekscesom.
Myślałoczywiściegłównieorosyjskiejmłodzieży,niezwykle
podatnejnazachodniewpływyimody.Poruszałjednakproblem
niemającylokalnegotylkowymiaru.Przypomniałprzecież,
zabijanieludzimożedokonywaćsięwduchu„najświętszych
zasadcywilizacji”,podpatronatemwielkichhumanistówtypu
RousseauczyWoltera,jaktobyłopodczasrewolucjifrancuskiej.
„Przezwłasnyrozum...”.Smierdiakowjestsymbolemtypowej
sytuacji.Nietylkowsensiewulgaryzacjicudzychmyśli,ale
ipragmatycznieminimalistycznegorozumieniaświata.Wrozmowie
zesługąGrzegorzem(księgatrzecia,rozdział
Kontrowersja)demonstruje,jak„przezwłasnyrozum”dochodzi
doprostegopojmowaniasprawdotyczącychwrównymstopniu
PismaŚwiętego,ludzkiejwiaryczypospolitychwydarzeń.
Wszystkoredukujedotrywialnychkonkluzji,gołychzjawisk
fizycznych.„OślicaBalaama”mawgłębokiejpogardziewszystko
to,coniemieścisięwtejlogice.
Itutkwiniebezpieczeństwoutylitarystycznegoodczytania
dociekańintelektu.CasusSmierdiakowajeszczewielokrotnie
powtórzysięwhistoriiXXstulecia,bosmierdiakowszczyznatonie
tylkorozumograniczony,wyzbytymoralnejperspektywy,aleteż