Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
poznaniażycia.
NajwiększąofiarąrozumujestIwan.Nacodzień,jeszczeprzed
dramatycznymfinałem,stwierdzaniezgodnośćswoichteorii
zkonkretnąmateriążycia.Stwierdziłprzecież,żeBoganiema,
zniknęływięcnormyetyczne.JadącdoMoskwy,„wysłany”przez
Smierdiakowa,czujesięnaglewspółodpowiedzialnyzato,
comasiędokonać.„Łajdakjestem”(V,7)–powiadadosiebie.
Awięcnieprawdziwyjesttenklarownyobrazświata,jakisobie
wykoncypował.Zrozumiał,iżniemożnarównocześniewspółczuć
niewinniecierpiącymiinspirowaćzbrodni.
AutorBraciKaramazowwystępowałwsytuacjiniesłychaniedla
siebieniekorzystnej.Triumfynauki,przyspieszonypostęp
cywilizacyjny,powszechnawiarawpotęgęrozumustanowiły
dominantękulturyeuropejskiejiświatowejdrugiejpołowyXIX
stulecia.Dostojewskiniemógłwiedzieć,jakiebędąrezultatytej
nowejwiary,mimotojednakzdecydowaniesprzeciwiałsię
fetyszowi,któryznositradycyjnechrześcijańskiewartości.
WostatnimwydaniuDziennikapisarzapisał:„Razodrzuciwszy
Chrystusaumysłludzkimożedojśćdozadziwiającychrezultatów.
Toaksjomat”(21,133).
„Lokajska”myśl.RelacjemiędzyIwanemaSmierdiakowem
toprzykładprymitywizacjiidei,pojmowanejjednoznacznie
zdroworozsądkowo,ignorowaniejejwewnętrznychnapięć,
sprzeczności,niejasności.Ignorowanietruizmu,iżkażdaidea
totylkohipoteza,wytwórumysłuowalorachprawdopodobieństwa,
niezaśprawdabezsporna.SamIwanzdajesiębardzolekko
traktowaćsweteorie,bawićsięnimi,coszczególnieujawniłosię
podczasspotkaniawmonasterzeidyskusjinadjegoartykułem
osądachcerkiewnych.
Smierdiakowniemajednakwątpliwościcodoprawswego
mistrza.Postaćlokajajestuwieńczeniemproblemunurtującego
Dostojewskiegoprzezwielelat.Wielokrotnierozważał
transformacjęmyśliwjej„uliczną”,zwulgaryzowanąpostać.Postać
nierazbardzodalekąodintencjijejtwórcy.„Ideatrafiłanaulicę
iprzybrała«uliczną»postać”–pisałw1876roku(23,142)[52].Jego
szczególnyniepokójwywoływałaideanegatywna,„protestancka”,
najczęściejulegającazwyrodnieniuispłyceniu.Wgrudniowym
numerzeDziennikapisarzaz1876rokuzauważał:
