Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
słowaIwanaoczłowieku-bestii,„którapasiesiękrzykiem
dręczonychofiar”(V,4).
Rozstrzygnięcietegoproblemuutrudniafakt,słowo„natura”
(„przyroda”)mauDostojewskiegosensdośćmętny,dlatego
niełatwomówićoprzeciwieństwiestanunaturalnegowobec
idealnego[75].Trudnoteżprzewidzieć,jakimsposobemzdolna
dowszystkiego„bestia”możesięprzeobrazićwcoścałkiem
przeciwstawnegosamejsobie?
„Polaczki”,„Żydki”iinni...Proroctwospełnieniasięharmonii
pozostajewięcwsprzecznościzwiedząoczłowieku,jaką
Dostojewskigłosiłprzezostatniedwadzieścialatswejtwórczej
aktywności.Podkoniecżyciakonfliktmiędzy„wiedzą”a„wiarą”
zaostrzasię.Potrzebawiarywczłowieka,awięctriumfubożego
świata,stajesiędominująca,azgodanarealizmfaktów
empirycznychzapewnemyślałpisarzbyłabykapitulacjąwobec
tego,cowczłowiekunajgorsze.
Wostatniejpowieściideeogólnoludzkiegobraterstwaiharmonii
sąsiadujązideamicałkowicieodmiennymi,relatywizującymi
wzniosłedeklaracjeiproroczezapowiedzi.Dotyczytogłównie
sprawnarodowościowych.ScenyzWróblewskimiMusiałowiczem
zksięgidziewiątejtonajdłuższaantypolskasekwencjawprozie
Dostojewskiego[76],świadcząca,zprzewidywanegopojednania
imiłościmusząbyćwykluczonepewnenacje,gdyż„Polaczki”pod
pióremDostojewskiegoniewystępowalijakokreacjeindywidualne,
leczsymbolicznepersonifikacjecechnarodowych.KatolickaPolska
bezustanniepowtarzapisarzrosyjskidoprowadziłasięprzezswą
religięiwybórzachodniejdrogidosamodegradacji,bozasady
chrześcijaństwazachodniego,oczymmówiłInkwizytor,
tozaprzedaniesięszatanowi[77].
NarodowefobieczysympatieDostojewskiegoniebyłyjednak
wartościąstałą,wpływałynaniewzględykoniunkturypolitycznej.
PodróżującpoEuropiewlatachsześćdziesiątych,wlicznych
listach[78]dawałupustodraziedonieprawdopodobnejtępoty
igłupotyNiemców,alepodczaspobytuwEmswlatach1874–1879
śladutychurazówniewidzimy.Przeztenczasnastąpiłopolityczne
zbliżenieNiemieciRosji.Beztejewolucjiniebyłabymożliwa
sympatycznapostaćlekarzaHerzenstubegowostatniejpowieści
Dostojewskiego.
ZPolakami,niestety,nicpozytywnegosięniezdarzyłoiten