Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
siebie„moralneprawoprzyrody”stosujewobecojcaistarszego
brata.Doobuczujegłębokąodrazęinienawiść,dlategoprzewiduje:
„Jedengadpożredrugiego”(III,9).Czyjednakświatdasię
zinterpretowaćwklarownymobrazieDarwinowskiejwalkiobyt?
Czyfakt,iżzwierzęmocniejszepożresłabsze,jestilustracją
„moralnegoprawaprzyrody”?Niematuprzecieżniczneutralnej,
„naukowej”konstatacjifaktów,obserwacjanosicechy
emocjonalnegoprzeżycia.Niejesttowynikwiedzy,leczrozpaczy.
Amożecynizmu?PostawęIwanamożemyocenićnietylko
napodstawiejegowypowiedzi,leczrównieżjegozachowańwobec
głównychdramatispersonae.
Działaniemoralneczynaturalne?Niechodzituodeterminizm,
leczomyślenienaturalistyczne–czylinegacjęswoistościświata
ludzkiego,utożsamieniegozprzyrodniczym,dziękiczemu
kategoriebiologicznewystarczajądoopisuzwierzęciadwunożnego.
Iwanzdajesiędośćwiernieodtwarzaćpoglądpopularnego
uschyłkuXIXstuleciawRosjiHerbertaSpencera(1820–1903),
jednegoztwórcówfilozoficznegopozytywizmuiteoretykaetyki
ewolucyjnej.WprawdzienigdzieuDostojewskiegonazwiskotego
Anglikaniepada,alestanowiskoIwanaoddajeprzeświadczenie
Spencera,iżdziałaniemoralneidziałanienaturalnejesttymsamym.
Przekładająctonajęzykzdarzeńpowieściowych:ojcobójstwo
będzieczynemnaturalnym,nieuchronnym,pozakwalifikacją
moralną.
Iwan,podobniejakRaskolnikow,niejestchłodnymnaturalistą,
ajegodociekaniaintelektualnewkonfrontacjizpraktykąokazują
sięfrazesami.Wprawdziepochodziz„okrutnych,namiętnych,
mięsożernychkaramazowców”(V,4),maświadomość,iżjest
produktem„siłykaramazowowskiejpodłości”(V,5),ślepejżądzy
życia,alezbyttosłabesamouspokojenie,byuniknąć
odpowiedzialnościprzedwłasnymsumieniem,konsekwencjami
własnych„paradoksów”.
„Lepkielisteczki”czy„karamazowowskapodłość”?Teoria
Iwanajestsprzecznazjegomiłościążycia,„lepkimilisteczkami”
wiosennymi,ztymwszystkim,conieukładasięwprymitywny
Darwinowskischemat.Największajednakklęskaspotyka
intelektualistęwzetknięciuzlokajemSmierdiakowem.Zdajesobie
przecieżsprawę,iżto„fagasicham”,„postępowemięso”(III,8),
niemniejtworząoninierozłącznąparęnazasadziekontrastu-
