Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
obiektywniezdjąćzeńodpowiedzialność.Niezabiłojca,ale
maświadomość,iżzawszystkiepozostałegrzechyponosiwinę
iwimiętegodobrowolnieprzyjmiekrzyżcierpienia.
„Jakby”,„coś”...ZachowaniabohaterówDostojewskiego
zawszesąniewiadomą.Równieżdlanichsamych.Staleistnieje
tonieokreślone„coś”,„jakby”,„wrodzaju”,tajemniczyreżyser
kierującykrokamipostaci,czasembezichwiedzy,częstokuich
zaskoczeniu.OtoAlosza„jakbywjakimśzapamiętaniu”
porozmowiezIwanemprzeżywarozterki,nawetchwilowybunt
przeciwkoBogu.OtoMitiaplanujecałkiemnoweżycie,coniweczy
jakaś„fatalnainiezwyciężonaprzeciwność”.AlbojeszczeAlosza,
którywrozmowiezIwanem„mówiłjakbynieodsiebie,nie
zwłasnejwoli,leczjakbyulegającjakiemuśnieodpartemu
rozkazowi”(XI,5).PodobniedziwnerzeczydziejąsięzIwanem
wjegostosunkachzeSmierdiakowem.Powygłoszeniuswego
„poematu”spotykalokaja.Czujedoniegonieprzepartąodrazę.„Co
więcej,zdawałsobiesprawęzrosnącejprawienienawiścidotej
kreatury”,lecz,„kunajwiększemujegozdumieniu”(V,6),
rozpoczynaznimrozmowę,któradoprowadzidosfinalizowania
milczącegoukładu,dającegolokajowiwolnąrękęnadrodze
domorderstwa.
Wydawaćsięmoże,iżbohatertobezwolnemediumwewładaniu
tajemnychsił,abiegwydarzeńtorezultatrównietajemniczej
reżyserskiejręki.Awięcdeterminizm,tylkoinnegorodzaju?Tak
niejest,gdyżwszystkiezachowaniaIwanasąkonsekwencją
dokonanegoprzezeńwyborumoralnego.Wtensposóbmechanizm
popychającydanegobohateradotakich,anieinnychzachowań
zostałprzezniegosamegouruchomiony.Onnadałmuokreślony
kierunekidynamikę.PodobniebyłozRaskolnikowem,
„zaskoczonym”dziwnymzbiegiemokolicznościułatwiającym
murealizacjęjegoplanu.Jegoplanu.Atenzbiegokoliczności
tojedynie„techniczne”ułatwienierealizacyjne.
„Harmoniawszystkichprzeciwieństw...”.Jednym
zpopularnychmotywówklasycznejprozyrosyjskiejbyłymiłosne
przeżyciabohaterów.Turgieniew,GonczarowczyLewTołstoj
tonazwiskawyznaczająceróżneodmianyrealistycznegokanonu
wtymzakresie.Wpotocznymodbiorzeczytelniczym
„prawdziwego”,zgodnegozezdroworozsądkowymodczuciem
większościprzebieguzdarzeń,decydującegooichczasowo
