Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
uzyskującychzłudnepoczuciepotęgiisiły[59].
Kolektywstałsięjednymznajbardziejludożerczychmolochów
wdziejach.Bywałczęstouznawanyzajedynypodmiotpoznania
prawdy,przekształcającsięwnowykościół,wefektywnenarzędzie
podporządkowaniasobieludzimyślącychniezależnie[60].Już
wNotatkachzpodziemiaczytamy,iżhistorialudzkości,jeśli
mierzyćjąkryteriamilogiki,topasmoniedorzeczności.Boczłowiek
niepostępujeracjonalnie,rzadkokierujesięwłasnym„dobrze
pojętym”interesem.Tegorodzajuprowokacjeintelektualnedopiero
wwielkichpowieściachDostojewskiegomiałyuzyskaćdojrzały
wyrazartystyczny.WBraciachKaramazowczytamy,iżhistoria
ludzkościrządzisięwprawdzieracjonalnością,leczracjonalnością
konformizmu.Dlategodziejesąbezustannymbiciempokłonów
bożkomicielcom,gdyżzwykłyczłowiekniemożesprostaćwierze,
wymagającejduchowejniezależnościisiły.
Inkwizytor,ituwracamydokatolickiego„odsyłacza”,powołuje
sięnafaktyempiryczne,„historięrodzajuludzkiego”oraz
„historyczneprzeciwieństwanaturyludzkiej”.Wskazująone,jego
zdaniem,napozareligijnepodłożeludzkichzachowań.Wdylemacie
BoskiegoiCesarskiegopriorytetuzyskujezawszetodrugie[61].
„Chlebniebieski”–„chlebziemski”.Wśród„trzechsił[...],
któremogąnawiekizniewolićizjednaćsumieniatychsłabych
buntownikówdlaichszczęścia”(V,5)Inkwizytorwymienia
napierwszymmiejscucudprzekształceniakamieniwchleby,czyli
zaspokojeniepodstawowejpotrzebyczłowieka.Niewiara–„chleb
niebieski”,leczchlebziemskistaniesięatutemwrękachoszustów,
którzyspekulującnapotrzebachczłowieka,czyniązeńistotętylko
człowiekopodobną.
Inkwizytorprogramowonegujeduchowąistotęczłowieka
narzeczstronymaterialniekonsumpcyjnej[62],cojestpierwszym
stopniemdo„cesarskiego”zniewolenialudzkości.Przyokazji
Dostojewskikolejnyrazwracadowspółczesnychprądów
umysłowychnegującychsensreligiiiBoga.Miałzapewnenamyśli
poglądyAuguste’aComte’a,którywtrzecimzwyróżnionychprzez
siebieokresówdziejowych(pozytywistycznym)eksponował
dominującąrolęuczonychiprzemysłowców.Wtejsyntezie
mieściłysięrównieżdobrzemuznanezokresumłodościpoglądy
LudwigaFeuerbacha,którywIstociechrześcijaństwa(1841)
udowadniał,iżwyzwolenieodwiarywBogajestwarunkiem
