Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
„złodziejaszkakieszonkowego”,alejakopisarzrealistaniemógł
lekceważyćroliśrodowiska.Jednocześnieprzypominałciągle,iżnie
możeonozdejmowaćznasodpowiedzialnościzanaszeczyny.
„Przecieżgdystaniemysięlepsi,równieżiśrodowiskouczynimy
lepszym”(21,13).Byłatotezasprzecznazdoktrynąsocjalistyczną,
głoszącąprawidłowośćcałkowicieodwrotną.Dlategouniewinnianie
przestępcyzpowodu„podłegourządzeniaświata”przezrosyjskich
sędziówuważałzaniebezpiecznenadużyciemodnychteorii.
Wtejsprawiebędziesiębezustanniezmagałzdoświadczeniami
socjalistycznejmłodości.Zainteresowaniaantropoteizmem[103]
FeuerbachawkolePietraszewskiegoiwynikającystądkompleks
zagadnieńzwiązanychznaturączłowieka,którawtejtradycji
posiadałacharakterprzyrodniczy,niemogłypozostaćbezśladu.
Pedantyczneodtworzenierealiówcodzienności,kolorytulokalnego
itopograficznegowpowieściachFiodoraMichajłowiczanie
oznaczałojednaknigdyredukcjibohateradoświatamaterialnego
czyzewnętrznychnastrojotwórczychokoliczności.Niebyłyone
jednaktylkoornamentem,„współżyły”zbohaterem,dopełniały
gojakotłolubkanwadramaturgiczna,najczęściejnazasadzie
harmoniilubkontrastu.
Porazpierwszyprotestprzeciwkosądomozniewalającym
wpływieśrodowiskadoszedłuDostojewskiegodogłosu
weWspomnieniachzdomuumarłych.BraciaKaramazowstanowią
wtymwzględziekontynuacjęizamknięciepewnegomotywu.
Kulminacjąbędzieoczywiścieksięgadwunasta,awniejsądnad
DymitremKaramazowem.
Zarównoprokurator,jakiobrońcabudująswątaktykę
naargumentachpsychologicznych,przekonani,iżwtegorodzaju
mechanizmachznajdujesiękluczdoodgadnięciamotywacjitakiego,
anieinnegozachowaniasiędomniemanegozabójcyFiodora
Pawłowicza.„Niezawodny”tropwiedzieichwstronęnajstarszego
zsynównieboszczyka.Argumentemkoronnymjesttuoczywiście
środowisko.Mitiaidealniepasujedotegostereotypu,którywykłada
złotoustyprokurator.
Niedokonujeoczywiścieżadnychodkryć,powtarzającobiegowe,
równieżwwarunkachrosyjskiejprowincji,banałyitruizmy
natematwszechmocyśrodowiska.NawetstaryKaramazownie
wyłamujesięztegoschematu,tłumaczączachowanieGruszeńki
„osaczonejprzezśrodowisko”(II,6).Dla„seminarzysty-
